Houden Wit-Russen vol? 'Er bestaat geen draaiboek om van een dictator af te komen'

Iedere avond verzamelen zich duizenden demonstranten op het Onafhankelijkheidsplein in Minsk om te demonstreren tegen president Loekasjenko. "Het Wit-Russische volk kan dit nog heel lang volhouden", zegt Marina Ulyashyna.

Niet alleen in Minsk, ook in andere steden in Wit-Rusland wordt sinds de presidentsverkiezingen van 9 augustus massaal gedemonstreerd. Volgens de officiële uitslag won president Loekasjenko, maar de oppositie spreekt van grootschalige fraude en eist nieuwe verkiezingen.

"Dit wordt een gevecht om wie de langste adem heeft", zegt Ulyashyna die in Nederland woont en de situatie in haar land op de voet volgt. De protesten houden aan. Ondertussen maant Rusland de EU en de VS zich afzijdig te houden van de situatie in Wit-Rusland en werden er deze week twee prominente oppositieleden opgepakt.

"Iedere dag verdwijnen er mensen, ook minder prominente Wit-Russen. Ze worden opgepakt en meegenomen. Het is totale chaos", zegt Ulyashyna. Maar hoe komt het land uit deze situatie? "Er bestaat geen draaiboek om van een dictator af te komen."

Wat nu?

"Wat nu? Op die moeilijke vraag bestaat geen eensluidend antwoord", zegt correspondent David-Jan Godfroid. "In Oekraïne, Servië en in mindere mate Georgië bleek verandering ook een proces van maanden of jaren."

Volgens Godfroid, die de protesten vanuit Moskou volgt omdat Wit-Rusland maar weinig journalisten toelaat, kan het twee kanten op. "Nu gaan mensen nog iedere dag de straat op, straks iedere zondag, daarna iedere maand. Het protest zal radicaliseren, of er zal een zekere moeheid ontstaan."

In Oekraïne duurde het protest op het Maidan-plein in 2014 een maand of drie. Demonstranten gingen niet meer weg van het plein, ze kampeerden er bij temperaturen van min 20 graden. "Als er nu in Minsk ook maar een tentje staat, dan halen de autoriteiten dat weg. Ze kennen het voorbeeld van Oekraïne. Dat is een schrikbeeld voor Loekasjenko en voor Moskou", zegt Godfroid. "Rusland wil geen kleurenrevolutie", verwijzend naar de Oranjerevolutie in Oekraïne. "Ze zijn bang dat het op termijn overslaat naar Rusland."

De sleutel om de impasse in Wit-Rusland te doorbreken ligt deels in Rusland, zegt Godfroid. "Als Wit-Rusland meer steun krijgt van de EU, dan is de hele westgrens van Rusland pro-Europees. Dat willen ze niet." En veel meer pressiemiddelen heeft de oppositie niet. "De coördinatieraad die de oppositie heeft opgericht kan nog geen deuk in een pakje boter slaan, want Loekasjenko wil er niet mee praten. En een nationale staking, toch ook een manier om de regering onder druk te zetten, komt niet van de grond. Bovendien blijven tot nu toe alle machtsstructuren, de politie, de veiligheidsdiensten en het leger achter Loekasjenko staan."

Ook oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, die is uitgeweken naar Litouwen, is zich hiervan bewust. "Ze hamert niet voor niets op een democratische revolutie, ze wil goede banden met zowel Rusland als de EU."

Sancties niet voldoende

Marina Ulyashyna denkt dat de oplossing moet komen van de Europese Unie. Alleen sancties opleggen zoals de EU nu doet, is volgens haar niet voldoende. "De omgeving van Loekasjenko moet een duidelijk signaal krijgen waardoor ze beseffen dat ze beter kunnen vertrekken. Als internationaal alle geldkranen dichtgaan en Loekasjenko alleen Rusland heeft, dan houdt hij het niet lang vol."

Ulyashyna zou willen dat de EU voor begin september "achter het volk in Wit-Rusland gaat staan", want dan vindt de inauguratie van Loekasjenko officieel plaats. Volgens Ulyashyna putten de demonstranten in Wit-Rusland nu veel steun uit de opstelling van Polen en Litouwen. Litouwen heeft vandaag een lijst opgesteld met daarop 118 namen. Tegen hen wil het land sancties instellen. De EU werkt nog aan zo'n lijst.

Maar of dit de Wit-Russische dictator die al 26 jaar aan de macht is doet vertrekken, weet niemand. Marina Ulyashyna: "Ik heb vertrouwen in het volk. Als Loekasjenko in het openbaar verschijnt met een geweer samen met zijn zoon van 15, dan zijn we niet bang. Dan maken we grappen tegen elkaar: 'Het schooljaar begint. Wat heeft mijn kind nodig? Een agenda, een kogelwerend vest en een geweer.' Het cynisme druipt er vanaf, maar dat is onze manier van overleven."