Deskundigen: verplicht dragen mondkapje is wettelijk niet mogelijk

• Karen Eshuis en Carmen Dorlo

  redacteuren Online

Het dragen van een mondkapje wordt verplicht op drukke plekken in Amsterdam en Rotterdam. Maar volgens deskundigen is een mondkapjesverplichting in strijd met de Grondwet.

"Het verplichten van het dragen van een mondkapje is wettelijk gezien niet mogelijk", reageert Jan Brouwer, hoogleraar Recht en samenleving aan de Rijksuniversiteit Groningen op de aankondiging dat Rotterdam en Amsterdam vanaf 5 augustus het dragen van een mondkapje verplicht stellen. "Dit is een indirect middel om gedrag te veranderen; dat mag simpelweg niet."

Ook Adriaan Wierenga, noodrechtspecialist aan de Rijksuniversiteit Groningen, zegt dat de burgemeesters van de twee grote steden zich iets voornemen wat niet kan. De mondkapjesplicht is een kledingvoorschrift en daarmee wordt inbreuk gemaakt op de persoonlijke levenssfeer. "Dan ga je van de grondwet afwijken en dat mag niet", zegt Wierenga.

Volgens Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht aan de Universiteit Leiden is de mondkapjesplicht in strijd met artikel 10 van de Nederlandse Grondwet (het recht op persoonlijke levenssfeer). "Alle collega's zijn het met elkaar eens: dit kan niet. Je kunt niet zeggen: we doen de Grondwet nu even aan de kant. Dit mag echt niet. Die Grondwet beschermt juist tegen dit soort noodzakelijkheidsdenken en bestuurlijke ingrepen."

Verbazing

Brouwer is verbaasd over het besluit van de burgemeesters van Amsterdam en Rotterdam en Voermans zegt teleurgesteld te zijn. Brouwer: "Het is gek dat het Outbreak Management Team zegt: het dragen van een mondkapje is schijnveiligheid. En dat burgemeesters dan toch op eigen houtje beslissen om het te verplichten." Voermans: "Je kunt niet als gemeente je eigen coronabeleid maken en de grondrechtelijke vrijheden van burgers opschorten."

Wierenga vreest dat de plicht het draagvlak voor andere coronamaatregelen aantast. "Je wil maatregelen gaan handhaven waarvan de overheid zelf zegt dat het geen medische effectiviteit heeft. Hoe wil je dat doen?"

Grijs gebied

Wat wel mag, is dat burgemeesters verzoeken om een mondkapje te dragen. "Dat kan uiteraard wel", zegt Brouwer. Maar dat is iets anders dan een plicht. Burgemeester Aboutaleb van Rotterdam zegt zich te hebben ingespannen voor de mondkapjesplicht. "We verzoeken mensen een mondkapje te dragen. Doen ze dit niet, dan vragen we ze te vertrekken. En mogelijk - maar daar ga ik niet van uit - ook beboeten."

Volgens Wierenga zou zo'n boete 390 euro bedragen. Maar als iemand die boete aanvecht, is de kans groot dat de rechter deze intrekt. "Rechters zijn geneigd om welwillend te kijken naar het optreden van de overheid, maar als we kijken naar de grondwet en dat de plicht niet is toegestaan, is er gerede kans dat de rechter ervoor kiest de boete niet in stand te houden."

De juridische onderbouwing verschilt volgens Aboutaleb niet van voorgaande coronamaatregelen die voortvloeien uit de noodverordening. "Dat klopt", reageert Brouwer, "maar die coronamaatregelen zijn ook al omstreden. Je mag met een noodverordening van de wet afwijken, maar niet van de Grondwet."

Adriaan Wierenga legt uit: "Als er sprake is van acuut dreigend levensgevaar, dan mogen tijdelijk de grondrechten worden beperkt in een noodverordening, omdat de overheid een grondwettelijke plicht heeft om de onderdanen te beschermen tegen een bedreiging van hun leven of gezondheid."

Maar volgens Voermans gaat het niet om een echte noodtoestand, omdat de Nederlandse regering bewust heeft gekozen de noodtoestand niet uit te roepen (op grond van de Coördinatiewet uitzonderingstoestanden). Frankrijk en Italië hebben dit wel gedaan en daarom kan het daar wel. "Je kunt in Nederland grondrechten beperken, maar dat kan alleen de parlementaire wetgever doen. Als je dit als burgemeester noodzakelijk vindt, dan is dat jammer. De Grondwet en Gemeentewet staan dit niet toe."

Coronawet

De deskundigen benadrukken dat de wettelijke onderbouwing voor de plicht in het voorstel voor de coronawet staat, dat nu bij de Tweede Kamer ligt. Mocht dit een wet worden, dan treedt dit op zijn vroegst 1 oktober in werking. Brouwer: "Dit impliceert al dat de wettelijke basis vooralsnog ontbreekt."

Volgens Wierenga kunnen er nu twee dingen gebeuren: "Of de burgemeesters kiezen ervoor om de plicht in te stellen en lopen vanaf volgende week tegen veel weerstand op. Of ze zeggen: dit is niet het beste plan. Ik hoop echt op het laatste."