Hoge Raad bevestigt: euthanasie bij zwaar demente vrouw was zorgvuldig

De Hoge Raad heeft het oordeel van de rechtbank Den Haag bevestigd dat een arts die het leven had beëindigd van een zwaar demente patiënt, niet strafbaar is. Ook wordt de waarschuwing vernietigd die de vrouw van het medisch tuchtcollege had gekregen.

De zaak kreeg veel aandacht omdat het om het eerste strafproces ging tegen een arts die euthanasie heeft uitgevoerd. Volgens het Openbaar Ministerie was er sprake van moord. De rechtbank oordeelde anders en volgens de Hoge Raad hebben de rechters "geen fouten gemaakt in die beoordeling".

De inmiddels gepensioneerd arts reageerde "heel blij" op de uitspraak, vertelt haar advocaat. Mieke de Dee. "Het is een gevoel van opluchting en ook een gevoel van rechtvaardigheid."

Het hoogste rechtscollege legt hiermee vast dat een arts gehoor mag geven aan een schriftelijk verzoek tot euthanasie van iemand die niet meer wilsbekwaam is door vergevorderde dementie. Ook maakt de Hoge Raad in de uitspraak duidelijk hoe in die bijzondere situatie aan alle zorgvuldigheidseisen kan worden voldaan. Zo legt de Raad vast dat in dit soort bijzondere gevallen de behandelend arts twee onafhankelijke collega's moet raadplegen voordat hij definitief beslist over de euthanasie. Normaal gesproken is het advies van een onafhankelijke arts voldoende.

Wisselende verklaringen

Centraal in de zaak staat de levensbeëindiging van een 74-jarige vrouw in een verpleeghuis die vergevorderd dement was. Er was een euthanasieverklaring, maar toen ze eenmaal was opgenomen gaf ze volgens justitie wisselende verklaringen af over haar doodswens. Ook was een probleem dat de schriftelijke verklaring niet duidelijk was.

Volgens de Hoge Raad waren er echter andere omstandigheden waaruit duidelijk bleek wat de consequente wens van de 74-jarige was geweest. Ook was duidelijk dat zij ondraaglijk en uitzichtloos leed. Hoewel zij haar wil niet meer kon uiten, was de euthanasie daarom toch binnen de wet.

Want er moet volgens de Hoge Raad dus niet alleen worden gekeken naar "de bewoordingen" in het schriftelijk verzoek:

Volgens Steven Pleiter, bestuurder van het Expertisecentrum euthanasie, betekent de uitspraak van de Hoge Raad "een stap vooruit voor mensen met de diagnose dementie en een euthanasiewens". Pleiter: "Euthanasie bij wilsonbekwaamheid blijft een complex traject waarbij uiterste behoedzaamheid is geboden.. Maar met deze uitspraak hoeven artsen in Nederland minder schroom te hebben. Want met een zorgvuldige werkwijze , in overeenstemming met de wet, kun je diep demente mensen op basis van een wilsverklaring wel degelijk helpen."

Grote uitzondering

Euthanasie bij zwaar demente mensen is nog altijd een grote uitzondering: in 2019 verleende het expertisecentrum, de voormalige levenseindekliniek, twee keer euthanasie aan diep demente, wilsonbekwame patiënten. In beide gevallen werden die door de toetsingscommissies als zorgvuldig beoordeeld.

In het geval van de 74-jarige in het verpleeghuis deed de toetsingscommissie dat niet. Maar volgens de Hoge Raad hoefde het medisch tuchtcollege dat oordeel niet te volgen; het had meer een eigen oordeel moeten vormen over het handelen van de arts.