Waarom afstand houden en binnenblijven ondanks waarschuwingen zo lastig is

• Wim Kopinga

  redacteur Online

Veel mensen bleven afgelopen weekend thuis, en als ze naar buiten gingen hielden ze netjes 1,5 meter afstand van anderen. Toch was het op een aantal plekken ook enorm druk. Er volgde daarom een NL-Alert en waarschuwingen van burgemeesters: 'houd alstublieft afstand, of ga gewoon naar huis', was de boodschap. Zochten mensen elkaar toch op omdat ze verward waren over de maatregelen, of was het simpelweg onwil?

"Wat wij nu moeten doen, komt op geen enkele manier overeen met onze gewoontes. Als het prachtig zonnig weer is, dan krijgt ons brein op geen enkele manier een signaal dat je afstand moet houden", zegt gedragspsycholoog Martin Appelo. "Over het algemeen hebben mensen een persoonlijke ruimte van 60 centimeter als ze mensen niet kennen. Als ze mensen wel kennen komen ze nog dichterbij. 1,5 meter afstand houden en bij een kleine verkoudheid binnenblijven, dat vraagt om een intensieve gedragsverandering. Dat vinden wij heel moeilijk."

Dat bleek met name afgelopen zaterdag. Toen ontstond er ergernis over drukke treinen, overvolle stranden en bossen. Voor bouwmarkten stonden rijen klanten te wachten tot ze naar binnen mochten, in verband met het coronavirus werd een beperkt aantal mensen toegelaten. Milieustraten hadden het afgelopen week extra druk, en ook zaterdag stonden er lange files.

'Blijf thuis'

Zondag kwamen er een aantal waarschuwingen vanuit de overheid. Om 11.30 uur werd het NL-Alert verstuurd met het advies om afstand te houden. Vanuit het RIVM en de regering klinken geen geluiden dat mensen binnen moeten blijven, maar op lokaal en regionaal niveau nemen burgemeesters en veiligheidsregio's die stap wel: blijf thuis, was hun dringende boodschap. Influencers vroegen hun volgers ook om simpelweg thuis te blijven.

De verschillende boodschappen leidden bij sommige mensen tot twijfel:

Emeritus hoogleraar publieke opinie Henri Beunders begrijpt die verwarring wel. "De overheidsboodschap waarin gezegd werd dat we er geen reden tot paniek was, dat het normale leven niet hoefde te buigen, is van nog relatief kort geleden. Daarna is er geen duidelijke ommezwaai geweest. Mensen mogen nog steeds naar buiten."

Toch is Apello minder mild. Hij denkt dat mensen door willen gaan met hun leven, en achteraf een reden zoeken waarom ze zich niet aan de regels hebben gehouden. "Het is namelijk heel duidelijk: buiten afstand houden, en als je je niet goed voelt blijf je binnen."

Waarom leggen sommige mensen deze boodschap dan toch naast zich neer wanneer, ondanks dit heldere verhaal? Waarom gaan ze toch in enorme getale naar bossen en stranden, en draaien ze bij het zien van de drukte niet om?

Onzichtbaar

"Als je daar aankomt, zie je dat iedereen het doet", zegt Appelo. "Dan denk je dat het ook wel kan. De zon schijnt, niemand valt om. Dan denkt het brein dat het veilig is."

Er is geen zichtbare dreiging, en dat maakt volgens de gedragspsycholoog enorm veel uit. "Als je op de hei loopt en de een na de ander valt kuchend om, of raakt in ademnood, dan ren je zo snel mogelijk naar de auto. Nu leg je de link niet met het gevaar. Pas als het dichtbij komt, zowel fysiek als in je omgeving, link je de boodschap aan het gevaar."

Daarnaast benoemt zowel Apello als Beunders de Nederlandse cultuur als bepalend voor het eventueel negeren van een overheidsboodschap. "In Frankrijk en Italië is de familiezin veel groter. Daar zijn mensen veel meer bij elkaar", zegt Beunders. "Ook in Azië werken mensen meer als collectief, en dus wordt er beter geluisterd."

In ons land zijn we gewend om zelf keuzes te maken. Als de regering nu wil dat mensen ervoor kiezen om niet meer massaal naar bepaalde plekken te gaan, zit er volgens Beunders maar één ding op. "Mensen vragen om duidelijke richtlijnen. Maak het simpel. Rutte kan zeggen: als je je niet aan deze vijf punten houdt krijg je een boete. Dan verdwijnt de twijfel die nu geuit wordt."