Wat een stikstofdeken en de naderende campagne betekenen voor Rutte III

• Ron Fresen en Guus Dietvorst

  Politieke redactie

Piepend en krakend gaat het kabinet-Rutte III het laatste jaar in. De politieke wil om de rit uit te zitten is er, want de regeringspartijen zien geen alternatief in samenwerking met andere partijen. Tegelijk is er weinig optimisme dat er nog grote besluiten worden genomen. Er ligt een deken van stikstof over het kabinet en de verhoudingen tussen partijen worden steeds brozer.

Over ruim twaalf maanden staan er verkiezingen op de rol en die werpen hun schaduw vooruit. De vier regeringspartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie, zijn steeds meer met zichzelf bezig en steeds minder met het belang van 'hun' kabinet. Dat kabinet heeft tot de stikstofcrisis zich aandiende een aantal grote besluiten genomen: een plan voor het klimaat, een pensioenakkoord en een deal over een kinderpardon.

Nog wat in de lucht

Maar sinds afgelopen zomer is het stikstof, stikstof en nog eens stikstof, beklagen sommige ministers zich. Het is maar zeer de vraag of het kabinet in het laatste jaar nog aan andere nieuwe ambities gaat toekomen. Terwijl er genoeg grote onderwerpen op de plank liggen. Er is woningnood, migratie blijft de gemoederen verhitten en naast stikstof hangt er nog wat in de lucht: CO2. De uitstoot daarvan moet van de rechter flink worden teruggebracht.

De coalitie wil zich inmiddels aan zo min mogelijk zware onderwerpen branden. Want waarom zou je aan de vooravond van de verkiezingscampagne nog compromissen sluiten, die daarna ín de campagne tegen je kunnen worden gebruikt?

Partijen gunnen elkaar dus steeds minder en als je nog wat voor elkaar wil krijgen, moet het vóór de zomer. Want daarna staat álles in het teken van de campagne. Wat in ieder geval nog moet worden behandeld, is de Voorjaarsnota over de uitgaven op ministeries: waar gaat welk geld naartoe? Dat gaat niet zonder slag of stoot, want veel extra geld is er niet meer. Maar partijen willen nog wel successen binnenhalen waar ze in de campagne goede sier mee kunnen maken.

Zo zal CDA-minister Ferd Grapperhaus een grote claim neerleggen voor de bestrijding van drugscriminelen, wil minister Arie Slob van de ChristenUnie extra geld voor leraren, en moeten de twee ministers op Volksgezondheid (CDA'er Hugo de Jonge en VVD'er Bruno Bruins) onderling uitvechten wie opdraait voor de tekorten bij de verpleeghuizen.

Allemaal kwesties die mogelijk tot wrijving gaan leiden en er is al irritatie. VVD en CDA ruzieden onlangs over de marinierskazerne. En nog steeds raken sommige betrokkenen over de kook als het gaat over de halvering van de veestapel die middenin de stikstofcrisis werd voorgesteld door D66.

Zand in de machine

Bij de VVD leeft het idee dat er nog geoogst moet worden op het thema migratie. Twee weken geleden was er een Kamerdebat, maar tot ongenoegen van de VVD werd dat helemaal gekaapt door een D66-plan over arbeidsmigranten. En ook op het thema luchtvaart zijn er strubbelingen tussen deze partijen. De liberalen wilde koste wat kost dat Schiphol wordt uitgebreid en vliegveld Lelystad opengaat. D66 grijpt, volgens de VVD, juist alles aan om zand in de machine te strooien.

In deze vier-partijen-coalitie is nu over bijna alles wrijving, al is dat wel vooral op het niveau van 'gewone' Kamerleden. Hoe hoger in de boom, hoe beter de verhoudingen: de sfeer tussen de fractievoorzitters is nog steeds goed. De bazen van dit kabinet willen ook met het oog op de verkiezingen graag laten zien dat zij als 'middenpartijen' een alternatief zijn voor de polarisatie op de flanken.

Maar het is ook duidelijk dat het incasseringsvermogen niet groot meer is. Het zijn de onverwachte gebeurtenissen die een kabinet nog altijd kunnen opbreken. Stikstof was er zo één, het coronavirus kan een enorme impact krijgen en wat als Turkije Syrische vluchtelingen echt niet meer tegenhoudt?

Langstzittend

Een andere factor die tot instabiliteit kan leiden is de leiderschapsvraag bij sommige partijen. Profilerende kandidaat-leiders zijn immers niet het makkelijkst om mee samen te werken. In het CDA probeert de top een verbeten strijd tussen de twee kroonprinsen Wobke Hoekstra en Hugo de Jonge te voorkomen (en wat als Mona Keijzer zich ook nog meldt?). Bij D66 ligt de vraag voor of Rob Jetten de arena in moet met Sigrid Kaag.

Bij de ChristenUnie blijft het rustig op dit vlak, en ook bij de VVD lijkt het daar sterk op. Premier Rutte moet het nog beslissen, maar iedereen in de partij weet al wat het wordt. Ook daarom zal de VVD blijven investeren in dit kabinet: ze gunnen Mark Rutte het record van langstzittende premier ooit.