Hoe een onderzoek naar een vliegramp in zijn werk gaat

Stortte de Oekraïense Boeing 737 woensdag bij Teheran neer door een Iraanse raket? Ja, zeggen sommige Westerse landen en ook onze eigen inlichtingendiensten. Maar Iran spreekt dat tegen: de crash zou zijn veroorzaakt door een technisch mankement. Onderzoek naar de vliegramp moet uitwijzen wat er precies is gebeurd.

Volgens The New York Times zie je in onderstaande video de inslag van een raket in het vliegtuig. De video is inderdaad opgenomen in de buurt van de crashlocatie, concludeert onderzoekscollectief Bellingcat.

Ieder onderzoek naar een vliegtuigcrash ziet er in principe hetzelfde uit: de luchtvaartorganisatie van de Verenigde Naties (ICAO) heeft tot op de vierkante centimeter vastgelegd wat er moet gebeuren en door wie. De basisregel is dat het land waar het vliegtuig is neergestort het onderzoek moet leiden, in dit geval dus Iran.

Maar ook andere landen moeten worden betrokken, zoals het land waar het verongelukte vliegtuig is gebouwd (de Verenigde Staten in dit geval) en het land dat het vliegtuig in zijn bezit had (Oekraïne).

Inmiddels heeft Iran de Amerikanen formeel uitgenodigd om aan het onderzoek mee te doen. De relatie tussen de VS en Iran staat onder hoogspanning: enkele uren voor de vliegtuigcrash woensdag viel Iran nog Amerikaanse luchtmachtbases in Irak aan, als vergelding voor de liquidatie van generaal Soleimani door de VS.

Belangen

Ook de landen waar de omgekomen vliegtuigpassagiers vandaan kwamen, kunnen een rol krijgen in het onderzoek. Om die reden heeft Iran Canada een formele onderzoeksuitnodiging gestuurd: in de gecrashte Boeing zaten zeker 63 Canadezen.

Een behoorlijk onderzoeksteam dus, bestaande uit bijvoorbeeld forensisch onderzoekers, juristen en technische experts, vertelt Pablo Mendes de Leon, hoogleraar Lucht- en Ruimterecht aan de Universiteit Leiden. "Zij moeten zo snel mogelijk naar de plek des onheils, om alle apparatuur en gegevens binnen te halen voordat anderen ermee aan de slag gaan."

Er zijn namelijk ook andere partijen die belang hebben bij toegang tot de wrakstukken van het vliegtuig, zegt Mendes de Leon. "Denk aan justitie, die wil onderzoeken of ze iemand moet vervolgen. Of de burgemeester van Teheran, die verantwoordelijk is voor de openbare orde. En dan heb je ook altijd nog nieuwsgierige mensen die foto's komen nemen."

Volgens de ICAO-regels heeft het onderzoeksteam altijd voorrang op de 'crash-site', omdat de veiligheid van de luchtvaart prioriteit heeft. "De oorzaak van de crash moet zo snel mogelijk worden vastgesteld, zodat dit soort ongelukken in de toekomst kunnen worden voorkomen", legt Mendes de Leon uit. "Stel dat het gaat om een technische fout, dan moet Boeing die snel kunnen corrigeren om in de toekomst levens te kunnen sparen."

De hoogleraar denkt dat binnen een paar dagen bekend moet kunnen zijn of de Boeing 737 is neergehaald door een raket of door een technisch mankement.

MH17

De Nederlandse ervaringen in het MH17-onderzoek kunnen relevant zijn voor het onderzoek naar de vliegtuigcrash in Iran. Gisteren werd bekend dat premier Trudeau van Canada al met premier Rutte heeft gebeld om hem daarover te bevragen.

Volgens de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) duurt het vaak wel een á twee jaar voordat echte antwoorden kunnen worden gegeven. De OVV had de leiding over het MH17-onderzoek, dat bijna anderhalf jaar duurde.

Ook de OVV is bereid om kennis en ervaringen te delen met het nieuwe onderzoeksteam. "We hebben vanuit de internationale afspraken formeel geen rol in dit voorval", zegt een woordvoerder. "Maar als er vragen komen, dan staan wij daar welwillend tegenover."

Schermutselingen

Iran benadrukt open te staan voor een volledig en transparant onderzoek. Maar oud-directeur van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst Pieter Cobelens vraagt zich af of onderzoeksmaterialen als zwarte dozen straks het land mogen verlaten.

"Boeing heeft enorm veel apparatuur in de VS", vertelde hij vanmorgen in het NOS Radio 1 Journaal. "Het is goed gebruik om dat soort spullen daarheen te brengen voor onderzoek. Maar ik vraag me af of de Iraniërs dat goed vinden. Ik verwacht daar nog wel schermutselingen over."