'Kijkers moesten signaleren dat wat in De Villa gebeurde echt niet kon'

• Erika de Joode en Paulus Houthuijs

  redactie Online

Deze week werd duidelijk hoe ver sommige realityprogramma's gaan om televisie te maken. De Villa werd door RTL van de buis gehaald vanwege seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ook lekte uit dat de makers van de Spaanse versie van Big Brother een deelneemster hebben gefilmd toen ze haar confronteerden met beelden van haar vermoedelijke verkrachting in het huis.

Er loopt een rechtszaak tegen de mannelijke deelnemer van Gran Hermano die wordt verdacht van de verkrachting. Dat zou twee jaar geleden zijn gebeurd toen de vrouw sliep na een avond drinken.

'Denken dat het oké is'

Nieuwssite El Confidencial onthulde deze week dat het slachtoffer in de zogeheten 'dagboekkamer' is gefilmd toen ze daar de nachtbeelden zag van wat in haar kamer gebeurde. Dit is nooit uitgezonden op tv, maar de beelden waren wel in de rechtszaal te zien.

"Het is bijna iets uit een fictiefilm", zegt media- en genderwetenschapper Linda Duits van de Universiteit Utrecht. "Dat zoiets verschrikkelijks kan gebeuren - en dat de makers denken dat het oké is. Het betekent dat bij de productie van dat programma een cultuur is ontstaan waarbij je zó ver kunt gaan met het uitlokken van emotie."

Ook mediakenner Rob Goossens van De Telegraaf vindt dat de Spaanse tak van Endemol Shine, de producent van Gran Hermano, heel kritisch naar de werkcultuur moet kijken. "Als je dit soort ideeën niet alleen bedacht krijgt, maar ook uitvoert."

In Nederland was er op sociale media harde kritiek op twee scènes in De Villa. Dat is een reality-datingshow in een Spaanse villa. In beide gewraakte fragmenten dringt een man zich op aan een vrouw. De vrouwen maken de mannen duidelijk daar geen zin in te hebben, maar die blijven aandringen.

In deze tweet kun je de beelden zien:

"Deze scènes gaan echt voorbij aan ethische grenzen", zegt Duits. "Dit was geen seks, maar aanranding. Een: dit hadden de makers niet mogen laten gebeuren. Twee: dit hadden ze al helemaal niet moeten uitzenden."

Door dat laatste wel te doen, geven RTL en producent Blue Circle volgens Duits een totaal verkeerd signaal af. Namelijk dat dit gedrag acceptabel is. Maar op sociale media werd duidelijk dat niet iedereen er zo over denkt. Zoals programmamaker Tim Hofman.

Na de kritiek trok RTL donderdag de stekker uit het programma. Er werden excuses aangeboden en er komt een "grondig onderzoek" naar hoe dit heeft kunnen gebeuren, zo werd beloofd.

Waar ligt de verantwoordelijkheid?

Mediadeskundigen Duits en Goossens leggen uit dat bij programma's als De Villa en Gran Hermano er altijd iemand meekijkt op de nachtcamera's in slaapkamers. Dit zijn zogenoemde spotters, die in de gaten houden of er iets 'spannends' gebeurt.

Als dat het geval is, kan er bijvoorbeeld een camerateam worden ingeschakeld. Om extra beelden te schieten voor het beeldverhaal bij de nachtelijke escapades van deelnemers.

Het is mogelijk dat de infraroodbeelden vertraagd te zien zijn, of dat een spotter de aanranding gemist heeft. "Zo iemand staat vaak laag in keten en misschien was hij of zij 's nachts bang om een producent wakker te maken", zegt Duits. "Maar 's ochtends had iemand hogerop moeten zeggen: dit kan niet."

Het feit dat de beelden uit De Villa wel zijn uitgezonden duidt er volgens de twee deskundigen op dat de makers van mening waren dat het gedrag wel door de beugel kon. "Er waren ongeoefende tv-experts voor nodig, namelijk de kijkers, om te signaleren dat dit niet door de beugel kon", zegt Goossens. Houd in het achterhoofd dat dit soort shows graag de grens opzoekt, want sensatie en controverse scoort op tv.

Een journalist onthulde jaren geleden dat bij Temptation Island zelfs een script wordt aangehouden voor wie met wie ruzie krijgt. Maar volgens Goossens leek dat niet aan de hand bij de het afgelaste RTL-programma.

Veel deelnemers weten volgens Duits niet waar ze aan beginnen als ze aan een realityshow meedoen. "Je kunt zeggen: ze kennen het soort programma toch? Dat klopt op zich, maar wel alleen het eindproduct, niet het productieproces. Deelnemers weten van tevoren niet hoe tv-makers op je kunnen inpraten om goeie televisie te maken. Dus je hebt altijd te maken met een ongelijke machtsrelatie tussen deelnemers en producenten."

Toch denkt Goossens dat kandidaten steeds beter weten waar ze aan meedoen. "Ze hopen bijvoorbeeld op extra volgers op sociale media door hun deelname." Ook weten deelnemers dat ze meer aandacht kunnen krijgen als ze qua gedrag de grens opzoeken. "Maar dat mag natuurlijk nooit een vrijbrief zijn voor seksueel overschrijdend gedrag", benadrukt hij.

Wat er in het Spaanse en Nederlandse programma is gebeurd, is volgens Duits niet kenmerkend voor reality-tv, zegt Duits. Het zijn ernstige incidenten, maar geen trend. Wel vindt ze dat de makers meer verantwoordelijkheid zouden moeten nemen. Evenals wetgevers. "Hoeveel alcohol zou er bijvoorbeeld maximaal gedronken mogen worden?"