Groot-Brittannië als migrantenmagneet? 'Ze hopen dat hun leven drastisch verandert'

• Carmen Nelissen

  redacteur Online

"Het spijt me, mam. Mijn reis naar het buitenland slaagt niet. Mam, ik hou zoveel van je! Ik sterf omdat ik niet kan ademen..."

Dat berichtte de 26-jarige Pham Thi Tra My uit Vietnam vorige week naar haar moeder. Het was het laatste bericht dat zij van haar ontving. Mogelijk stierf ze in het koelwagendrama, in een poging om vanaf het Europese vasteland het Verenigd Koninkrijk te bereiken.

Hoewel de identiteit van de doden niet is bevestigd, wijzen steeds meer berichten erop dat in ieder geval een deel van de 39 slachtoffers uit Vietnam kwam. Een organisatie voor Vietnamese Britten heeft al twintig vermisten aan de tragedie gelinkt en verschillende familieleden sloegen alarm.

Met Vietnam gaat het de afgelopen jaren economisch gezien juist heel goed. Het is inmiddels een 'midden-inkomen'-land dat jaarlijks grote economische groei doormaakt. Wat zet Vietnamezen dan toch aan om die gevaarlijke tocht te wagen?

Welvaart niet voor iedereen

De eerste reden is de situatie in Vietnam zelf, vertelt Vietnamdeskundige Oscar Salemink. "Het welvaartsniveau is dan wel toegenomen, maar lang niet iedereen profiteert daarvan." Bovendien "merken hele bevolkingsgroepen en gebieden weinig van de economische groei."

Zo komt Tra My uit de streek Ha Tinh, in het midden van het land. Dat vrij arme gebied ligt relatief ver van de grote steden. "Mensen leven daar voornamelijk van de visserij", zegt Salemink. "Maar in 2016 is het gebied getroffen door een milieuramp, met massale vissterfte tot gevolg. Daardoor verloren veel inwoners hun inkomen."

Jonge Vietnamezen zoeken daarom hun heil in het buitenland. "Vaak is dat een familiebesluit", weet Salemink. "Ze hopen op een beter leven voor iedereen. De zoon of dochter moet geld gaan verdienen en een deel terugsturen, zodat de rest van de familie het ook beter krijgt."

Familieleden in Vietnam vrezen nu het ergste voor wat hun dierbaren is overkomen:

Een tweede reden lijkt de aantrekkingskracht van het Verenigd Koninkrijk. Zo refereerde in 2014 de burgemeester van Calais, waar zich toen honderden migranten ophielden, aan het land als 'El Dorado'.

Precieze aantallen illegale migranten die het VK proberen te bereiken zijn niet bekend - exacte tellingen zijn immers onmogelijk. De laatste Britse schattingen zijn van 2009 en gaan ervan uit dat ruim 600.000 mensen nu illegaal in het land verblijven.

Veel jonge Vietnamezen willen inderdaad naar Groot-Brittannië, weet Tamsin Barber. Zij onderzocht aan de Oxford Brookes University de beweegredenen van Vietnamezen. "Ze zien hoe hele gezinnen in nieuwe huizen komen te wonen als een familielid naar het Verenigd Koninkrijk is getrokken", vertelt Barber. "Zo ontstaat het idee dat verhuizen naar bijvoorbeeld Londen hun leven drastisch zal veranderen."

Rob McNeil van het Oxford Migration Observatory, een instituut dat onderzoek doet naar legale en illegale migratie in het Verenigd Koninkrijk, plaatst wel een kanttekening bij de aanname dat het VK een magneet is voor migranten. "Er zijn veel redenen om naar Groot-Brittannië te komen, zoals een grote arbeidsmarkt, een lagere taalbarrière en de multiculturele samenleving. Maar de cijfers zijn onbetrouwbaar - juist omdat het niet te tellen is."

Daarnaast wijst McNeil op plaatsen zoals Calais en de uitspraak van de burgemeester. "Dat zijn bottlenecks die ontstaan omdat het moeilijk is om het Verenigd Koninkrijk binnen te komen. Daardoor ontstaat de indruk dat iedereen Het Kanaal wil oversteken. Zoiets zie je niet in de Schengenzone, waar je gewoon de grens over kunt."

Moderne slavernij

Hoeveel Vietnamezen precies de overtocht wagen is, vanzelfsprekend, ook onbekend. Barber schat dat er nu enkele tienduizenden in Groot-Brittannië zijn, ongeveer de helft van hen woont in Londen. Vaak hebben ze een grote som geld betaald om de oversteek te maken.

"Prijzen van 35.000 euro zijn niet ongewoon", vertelt Barber. "De familie steekt zich daarmee diep in de schulden maar hoopt op een beter leven." Vervolgens gaat het afgereisde familielid aan het werk om de schuld af te betalen. "Veel van hen komen in nagelstudio's of de cannabisteelt terecht. Tijdens mijn onderzoek in Vietnam, twee jaar geleden, hoorde ik de uitspraak: 'if you haven't grown cannabis, you haven't been to the UK' - als je geen cannabis hebt verbouwd, ben je niet in het Verenigd Koninkrijk geweest."

Ook in Nederland werken veel Vietnamezen in nagelstudio's. NOS op 3 dook begin dit jaar in de schimmige wereld achter die bedrijven:

De omstandigheden waarin de migranten wonen en werken verschilt. "Sommigen verdienen weinig maar komen rond, zijn gelukkig en willen blijven", weet Barber. "Anderen komen in situaties van moderne slavernij terecht."

De Britse overheid is sinds 2015 strenger gaan optreden tegen dat soort praktijken. Uitbuiters worden actief vervolgd en er zijn regelmatig invallen in bijvoorbeeld nagelsalons. Maar dat stopt velen nog niet van het maken van de oversteek, zoals duidelijk werd uit de wanhopige berichten van Tra My.