Onderzoek: ProDemos beschermde medewerkers niet tegen misbruik

• Bas de Vries en Bernice Willemsen

ProDemos, het Haagse instituut dat achter de Stemwijzer zit en rondleidingen verzorgt op het Binnenhof, heeft zijn werknemers onvoldoende beschermd tegen grensoverschrijdend gedrag door een leidinggevende. Jarenlange signalen over de man leidden niet of nauwelijks tot actie. Daardoor kon de misbruikaffaire ontstaan bij het 'Huis voor democratie en rechtstaat' die een half jaar geleden via de NOS naar buiten kwam.

Dat concludeert een onderzoekscommissie onder leiding van Tjibbe Joustra, die tot afgelopen mei voorzitter was van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). Volgens de commissie lagen "structurele tekortkomingen in de organisatie" ten grondslag aan de kwestie. Medewerkers voelden weinig ruimte om klachten te uiten over het werkklimaat en hadden geen vertrouwen dat er iets met die klachten zou worden gedaan.

Imago

Bij directeur Eddy Habben Jansen speelde "angst voor imagoschade een belangrijker rol dan de noodzaak van een zorgvuldige procedure". Ongewenste omgangsvormen werden daardoor niet gecorrigeerd en de slachtoffers, allemaal jonge mannen, kregen onvoldoende nazorg.

Volgens Joustra mag meer worden verwacht van een instituut met een dergelijke bijzondere positie. "De organisatie heeft de opdracht de democratische waarden uit te dragen en werkt met haar rondleidingen op het Binnenhof in het hart van de parlementaire democratie. Dan geldt des te meer: breng in de praktijk wat je preekt."

Sterk gegroeid

De raad van toezicht van ProDemos, onder leiding van VVD'er Ed Nijpels, was volgens de commissie onvoldoende op de hoogte van de klachten over ongewenste omgangsvormen en bij de interne afhandeling van de affaire weinig kritisch op de directeur. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en de Tweede Kamer hadden als subsidieverstrekkers en opdrachtgevers eerder op de hoogte moeten worden gebracht, stelt Joustra.

De afgelopen jaren is ProDemos sterk gegroeid, concludeert Joustra in zijn rapport dat hij vanmorgen aanbood aan minister Ollongren en Kamervoorzitter Arib. Er werken inmiddels zo'n 200 mensen, inclusief de rondleiders. Het kabinet streeft naar een verdubbeling van het aantal bezoekende scholieren naar 180.000 in 2023. Joustra vindt dat laatste echter "onverantwoord met de huidige stand van de organisatie", die in zijn ogen niet de professionaliseringsslag heeft gemaakt die bij zo'n grote groei hoort.

Over de strafbaarheid van het gedrag van de leidinggevende wil hij geen uitspraken doen. Dat is een kwestie van het Openbaar Ministerie, stelt Joustra. ProDemos deed begin mei op aandringen van minister Ollongren en Kamervoorzitter Arib alsnog aangifte. Ollongren wil dat er voor april een verbeterplan op tafel ligt.

Intimiderend en kleinerend gedrag

Afgelopen april berichtte de NOS over het misbruik. Aanleiding waren belastende verklaringen van negen medewerkers over seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik door de leidinggevende, die de grote groep rondleiders aanstuurde.

In die verklaringen wordt, stelt Joustra nu, onder meer gesproken "over'(poging tot) zoenen en aanraken - zowel met als zonder wederzijdse toestemming - gebruik van cocaïne, gevoel van machtsmisbruik en intimiderend en kleinerend gedrag van de betreffende leidinggevende". Klacht van de NOS-bronnen was dat de directie de affaire afdeed als een incident, terwijl die in hun ogen juist structurele problemen blootlegde.

Directeur Habben Jansen reageerde destijds verontwaardigd op de publicaties. Hij stelde wel degelijk voortvarend te hebben gehandeld door na ontdekking de man onmiddellijk te schorsen, onderzoek te doen naar zijn gedrag en hem vervolgens te ontslaan. Desondanks besloten Ollongren en Arib om Joustra te vragen onderzoek te doen.

Overigens is Habben Jansen op dit moment niet actief als directeur. Hij is na een ernstig fietsongeluk tijdelijk vervangen, meldde ProDemos eind september in een bericht op de eigen website.