Het leek jaren zo goed te gaan in Latijns-Amerika, waar komt die onrust vandaan?

• Lennard Swolfs

  redacteur Buitenland

In Chili is het al de hele week onrustig. Burgers gaan de straat op om te demonstreren tegen de hoge kosten van het levensonderhoud en sociale ongelijkheid. President Piñera riep de noodtoestand uit en stelde in meerdere delen van het land een avondklok in. Tevergeefs, want de protesten gaan onverminderd door.

Ook gisteravond zag het weer zwart van de mensen in de hoofdstad Santiago:

Chili is niet het enige land in Latijns-Amerika waar het onrustig is. Ook in Bolivia, Ecuador, Peru en Haïti vulden boze burgers deze maand de straten. De regio is in de greep van een protestgolf. "Het is opvallend, omdat het zo onverwachts is", zegt hoogleraar Latijns-Amerikastudies aan de Universiteit van Amsterdam Michiel Baud. "In landen zoals Chili en Ecuador heerste de laatste jaren een grote rust en ineens slaat de vlam in de pan."

Bekijk hier waar het onrustig is en waarom:

Het ging lange tijd goed in de regio. De 21e eeuw begon met een zogenoemde Pink Tide: een golf van progressieve regeringen in Latijns-Amerika. De dictators van de jaren 70 en 80 waren afgezet, corruptie werd aangepakt en de economie groeide. Deze periode van succes wordt nu overschaduwd door een golf van protest. Waar komt die onrust vandaan?

Economische ontevredenheid

"De regio heeft te maken met een teruglopende economische groei", vertelt Baud. "Aan de groeispurt van het eerste decennium van deze eeuw is een einde gekomen." Veel Latijns-Amerikaanse landen zijn afhankelijk van de grondstoffenexport. In Ecuador is dat olie, in Chili koper en in Brazilië en Argentinië soja. Door de hoge prijzen op de wereldmarkt, kwam er veel geld in het laatje.

"Met veel geld kun je leuke dingen doen voor de bevolking", aldus Baud. "De burgers zijn gewend geraakt aan bepaalde subsidies en sociale programma's. Maar nu de wereldmarktprijs van deze grondstoffen daalt, moeten de regeringen de buikriem weer aanhalen. Dit geeft economische ontevredenheid, wat leidt tot onrust."

Deze economische factor hangt volgens Baud samen met het algemene ongenoegen van corruptie. "In Latijns-Amerika heerst een traditioneel politiek systeem, waarin de politieke elite haar macht gebruikt om zichzelf en haar achterban te bevoordelen. Het is een systeem dat is gebaseerd op 'voor wat hoort wat'. Een grote meerderheid van de Latijns-Amerikanen heeft daar genoeg van. Corruptie is daarom een groot thema geworden."

Verslavende macht

Mede door de economische voordelen is macht verslavend in Latijns-Amerika. Als voorbeeld noemt Baud Bolivia. "President Morales heeft veel goeds gedaan voor het land, zoals het verminderen van armoede en het zorgen voor economische stabiliteit. Hij kreeg het idee dat hij de enige is die het land kan besturen en daarvoor moeten de democratische spelregels dan maar wijken." Deze ondermijning van de democratie heeft deze week de protesten in het land doen oplaaien.

Latijns-Amerikadeskundige Soledad Valdivia, verbonden aan de Universiteit Leiden, is momenteel in Bolivia. Ze ziet hoe de protesten tegen de herverkiezing van de linkse nationalist Morales zich ontvouwen.

Ook volgens Valdivia is corruptie een groot probleem in de regio. Ze benadrukt wel dat het de afgelopen dertig jaar niet is toegenomen, maar meer zichtbaar is geworden. "Door de steeds beter wordende democratie en de pers die zaken aan het licht brengt, is de perceptie van corruptie groter geworden en zijn mensen zich er bewuster van."

Opkomst sociale bewegingen

Tot slot is ook de mentaliteit van de Latijns-Amerikanen veranderd. "Steeds vaker verenigen burgers zich in sociale bewegingen en gaan ze de straat op om hun stem te laten horen", vertelt Valdivia. "Dit was dertig jaar geleden nog heel anders. Toen de democratieën in Latijns-Amerika net werden geïntroduceerd, was men bang om de straat op te gaan. Ze dachten dat ze de democratie dan zouden ondermijnen. Maar nu blijkt het juist een effectief middel om je stem naar de politiek te brengen. Je ziet dat burgers van verschillende landen elkaar hierin kopiëren."

De opkomst van die sociale bewegingen geeft volgens Baud reden tot optimisme. "Mensen op straat proberen op basis van eigen netwerken het leven en de maatschappij te veranderen. De bevolking heeft het idee gekregen dat ze oplossingen kunnen aandragen en slechte politici kunnen wegsturen. Je ziet dat er een duidelijke tegenstem is gekomen, die er twintig jaar geleden nog niet was."