Deportaties in Turkije: 'Ze hebben hem naar Syrië gestuurd'
De Turkse regering ontkent stellig, maar er komt steeds meer bewijs boven tafel dat Syrische vluchtelingen vanuit Turkije de grens met Syrië over worden gezet. Het zou sinds eind juli gaan om enkele duizenden gevallen. In Istanbul worden mensen gearresteerd die dagen of weken later opduiken in Syrië. Volgens Turkije gaat het om vrijwillige terugkeer, maar gedeporteerde Syriërs ontkennen dat.
Het terugsturen van vluchtelingen naar oorlogsgebied is volgens internationale vluchtelingenverdragen verboden. Deze nieuwe stap van Turkije brengt daarmee mogelijk de vluchtelingendeal tussen de EU en Turkije in gevaar. Die is gebaseerd op de aanname dat Turkije een veilig land is voor Syriërs. Wanneer zij tegen hun zin kunnen worden teruggestuurd, is Turkije geen veilig land meer.
Mensen komen niet meer buiten, er is overal politie.
De arrestaties en deportaties leiden tot spanning onder Syriërs in Istanbul. Uit angst voor de politie zijn in wijken waar de afgelopen jaren veel Syriërs neerstreken aanzienlijk minder mensen op straat. Plotseling is de toekomst weer onzeker en gaat het gesprek opnieuw over drastische stappen; voor het eerst in jaren is het woord Europa weer veel te horen.
'Ik zit in Idlib'
Fida sloft en kijkt niet vrolijk, hij wijst naar een lege etalage. "Mijn vriend hier heeft zijn winkel gesloten omdat hij geen verblijfsvergunning heeft. Hij is bang voor de politie." In het winkelcentrumpje in het centrum van de wijk Esenyurt heeft Fida zelf ook twee kledingzaken. Die zijn nog open, maar de omzet is gekelderd.
"Mensen komen niet meer buiten, er is overal politie. Zelfs na middernacht kom je nog patrouilles tegen. Wie geen ID heeft, wordt naar Syrië gestuurd." Fida heeft zelf zijn papieren op orde. Tot kort geleden maakte de politie er geen probleem van als je geen registratie of werkvergunning had. "Er werkten overal Syriërs zonder werkvergunning," zegt hij. "Nu hebben ze allemaal hun werk moeten verlaten en zijn ze gearresteerd of zitten ze angstig thuis."
Lucas Waagmeester maakte voor Nieuwsuur deze reportage, waarin Fida vertelt over de situatie in Esenyurt:
Zijn somberheid is persoonlijker dan dat, vertelt de winkelier. "Vijftien dagen geleden zat ik met mijn beste vriend koffie te drinken toen de politie kwam. Ze vroegen om ID's. Mijn vriend werd meegenomen, waarna ik twee dagen niks van hem hoorde. Ik kon hem niet bereiken. Op de derde dag belde hij me: 'ik zit in Idlib'. Ze hebben hem naar Syrië gestuurd."
Sfeer omgeslagen
Turkije verwelkomde de afgelopen jaren vluchtelingen van de oorlog in het buurland ruimhartig. In tegenstelling tot Europa dat na de zomer van 2015, toen bijna een miljoen migranten van Turkije de zee overstaken naar Griekenland, de deuren op slot gooide. President Erdogan noemde Syriërs 'broeders', die volgens hem bescherming verdienden.
Maar de sfeer is ook in Turkije omgeslagen. De oppositie won dit voorjaar in veel grote steden de gemeenteraadsverkiezingen, door nadruk te leggen op de aanwezigheid van de bijna vier miljoen Syriërs in het land. Zij zetten volgens de oppositie te veel druk op onderwijs, zorg en banen, zeker nu de economie slechter draait.
Syriërs hebben in Turkije de status van 'Tijdelijke Bescherming', die zij krijgen in de provincie waar ze na aankomst in Turkije zijn geregistreerd. De regel is dat ze in die provincie moeten blijven. Maar naar schatting 400.000 van hen zijn naar Istanbul getrokken om werk te vinden. Hierdoor heeft de stad nu in plaats van de bijna 600.000 die er geregistreerd zijn, een miljoen Syriërs binnen de grenzen.
De Turkse regering zegt dat het met de arrestaties van de afgelopen weken alleen wil zorgen dat iedereen weer teruggaat naar de provincie van registratie. "Daarnaast zijn er Syriërs die helemaal niet geregistreerd zijn", verklaarde minister van Binnenlandse Zaken Suleyman Soylu de politie-operaties in Istanbul. "Zij worden naar kampen gebracht. Wij hebben geen Syriërs onder Tijdelijke Bescherming over de grens gezet."
We moesten tekenen
Maar dat blijkt dus volgens Fida en een aantal andere bronnen die de NOS sprak niet te kloppen. Fida's vriend Nour, die tijdens het koffietje werd meegenomen door de politie, bereiken we op zijn Syrische nummer. Hij zit in een voorstad van Idlib, vertelt hij, en de situatie is gespannen. "Ik overleef nu bij kennissen. Iedere dag verblijf ik ergens anders. De mensen hebben het zwaar. Er is honger, geen werk en er zijn bombardementen."
Volgens Nour was zijn uitzetting onder dwang, en gingen er samen met hem meerdere bussen vol Syriërs van Turkije naar Idlib de grens over. "We moesten een papier tekenen, het was een deportatie-document voor terugkeer naar Syrië. We vroegen wat er op het document stond, omdat sommige mensen het niet konden lezen. Ze dwongen ons te tekenen. Wij wilden niet gedeporteerd worden."
Het verhaal van Nour strookt met dat van Haytham. Ook hij werd in Istanbul bij een politiecontrole opgepakt en naar een deportatiecentrum gebracht. "Ik tekende papieren en gaf vingerafdrukken, daarna heb ik drie weken vastgezeten voor we met de polsen aan elkaar gebonden in een bus werden gezet," vertelt hij aan de telefoon vanuit Syrië. "Ze leverden ons af bij de Syrische grenspost Bab al-Hawa, bij Jabhat al Nusra."
In de onderstaande video vertelt Haytham zijn verhaal:
In de vele Syrische winkeltjes in het centrum van Esenyurt gaat het gesprek voor het eerst in jaren weer over de vraag: wat nu? "Sommige van mijn vrienden vertellen mij persoonlijk dat ze weer denken aan migratie naar Europa," zegt Fida in zijn kledingzaak. "We zien het gebeuren, mensen uit onze buurt hier zijn al vertrokken."
Volgens de Europese Commissie en de Turkse regering staat de EU-Turkijedeal uit maart 2016, die de stroom migranten van Turkije naar Griekenland onder controle moet brengen, nog altijd overeind.
Een woordvoerder van de Commissie zegt in een reactie op de berichtgeving over deportaties van Syriërs vanuit Turkije dat de Commissie "er vertrouwen in heeft dat Turkije de feiten achter deze beschuldigingen zal natrekken". De Europese Commissie wijst erop dat het ook volgens Turkse wetgeving verboden is vluchtelingen terug te sturen naar oorlogsgebied.
