Aanpassen van de Geschiedeniscanon; wat zijn dan de 'schaduwkanten'?

Er moet meer aandacht komen voor de 'schaduwkanten' van de Nederlandse geschiedenis, vindt minister Van Engelshoven van Onderwijs. Daarom laat ze de Canon van Nederland aanpassen, die in het geschiedenisonderwijs als leidraad wordt gebruikt. In die canon moeten ook de verhalen en perspectieven van verschillende groepen in de samenleving terugkomen, aldus de minister.

Maar welke perspectieven zijn dat, en wat zijn die schaduwkanten van de Nederlandse geschiedenis? De huidige canon besteedt aandacht aan bijvoorbeeld de koloniale oorlog in Nederlands-Indië (de zogeheten politionele acties) en het Nederlandse slavernijverleden. Wat andere 'schaduwkanten' zijn, laat de minister aan een evaluatiecommissie, die met een nieuw voorstel voor de canon moet komen.

Miguel Heilbron, medeoprichter van The Black Archives, heeft wel wat suggesties. Het archief, waar zwarte geschiedenis centraal staat, werkte de afgelopen maanden met docenten en historici aan een poster met tien tijdvakken waarin de geschiedenis buiten Europa centraal staat. Die poster wordt vandaag gepresenteerd in Amsterdam.

Miguel Heilbron laat hieronder aan de hand van de poster zien hoe hij de veranderingen ziet:

Heilbron is erg blij met het voornemen van minister Van Engelshoven om de Canon van Nederland aan te passen. "Het zou heel mooi zijn als er meer aandacht komt voor de wereldgeschiedenis en voor andere perspectieven dan alleen de dominante."

Volgens de Amerikaans-Nederlandse historicus James Kennedy, die de evaluatie van de canon gaat leiden, gaat het er vooral om een balans te vinden tussen de schaduwkanten en de positievere kanten van de Nederlandse geschiedenis.

"Nederland is een mooi land waar veel moois is bereikt, maar je moet niet vergeten dat een groot deel van de geschiedenis gekenmerkt wordt door onderdrukking, discriminatie, geweld en moord. Dat zijn dingen die we niet uit de weg moeten gaan."

Groningse gasbel

Maar ook andere zaken spelen een rol bij de herijking van de canon, zegt Kennedy. "De canon moet ook actueel worden. We moeten ernaar kijken met de bril van het heden. Een goed voorbeeld is het canononderdeel over de gasbel in Groningen, dat vijftien jaar geleden is geschreven. Het is in de tussentijd weliswaar een beetje geactualiseerd, maar de vraag is of we niet meer aandacht moeten geven aan de schaduwkanten van de Groningse gaswinning."

Voor The Black Archives is het vooral belangrijk dat in de nieuwe canon niet alleen maar de Nederlandse geschiedenis "alsmaar wordt herhaald en herhaald", maar dat er ook aandacht komt voor de wereld buiten Nederland en Europa.

De tijdvakkenposter die het archief ontwikkelde, is geïnspireerd op de tijdlijn die nu op veel Nederlandse scholen wordt gebruikt, in samenhang met de Canon van Nederland. Die tijdlijn bestaat uit tien onderdelen en loopt nu van de 'tijd van jagers en boeren' (prehistorie) tot de 'tijd van televisie en computers' (tweede helft van de 20ste eeuw).

Alleen Grieken en Romeinen?

"Ook die tijdvakken geven een eurocentrisch beeld", zegt Heilbron. "Neem bijvoorbeeld de tijd van de Grieken en Romeinen. Wij laten in onze poster zien welke beschavingen er in dat tijdvak allemaal nog meer op de wereld waren. Je kunt het ook de 'tijd van de eerste beschavingen' noemen."

Een ander voorbeeld dat Heilbron noemt, is de 'tijd van regenten en vorsten'. "Dat tijdvak wordt ook wel de Gouden Eeuw genoemd. Maar wij zeggen: je kunt ook spreken van de 'tijd van kolonialisme en handelskapitalisme'. Dus eigenlijk een tijd van roofhandel en uitbuiting op wereldschaal. Daar kun je ook aandacht aan geven, met verzetshelden uit de geschiedenissen van de niet-Nederlandse kant."

Globalisering en mensenrechten

Wordt het algehele beeld van de geschiedenis hiermee niet té negatief? "Als je de ontwikkeling van de geschiedenis bekijkt, kun je dingen die vandaag de dag spelen, beter begrijpen", zegt Heilbron. Als voorbeeld noemt hij het laatste tijdvak dat op scholen wordt gebruikt, dat van 'televisie en computers'. Het is de tijd waarin wij nu leven.

"Wij noemen dat de 'tijd van globalisering en mensenrechten'", vertelt Heilbron. "Het is heel belangrijk om te weten dat bijvoorbeeld de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens pas net na de Tweede Wereldoorlog is geïntroduceerd. En dat antidiscriminatiewetgeving nog maar een paar decennia bestaat. Daardoor kun je discriminatie en racisme nu beter begrijpen."

De alternatieve tijdlijn van The Black Archives wordt vandaag gepresenteerd en staat los van de geplande herijking van de Canon van Nederland. Die herijking is naar verwachting in het voorjaar van 2020 klaar.