Waarom betaalt Shell hier geen winstbelasting maar in het buitenland 10 miljard?

• André Meinema en Gidi Pols

  redacteuren Economie

Politici willen tekst en uitleg van Shell, AkzoNobel en Philips over de aantrekkelijke fiscale regelingen waarvan de bedrijven gebruikmaken om weinig of helemaal geen belasting te betalen. De Tweede Kamer houdt daarom vanmiddag een rondetafelgesprek over de belastingafdracht van multinationals.

Aanleiding voor de hoorzitting is het nieuws dat Shell in Nederland geen winstbelasting betaalt. De olie- en gasreus gaf dat vorige week toe in Elsevier Weekblad, nadat Trouw het in november al had gemeld.

Dat heeft niks te maken met ontduiking of ontwijking, maar is keurig volgens de regels. "Een opmerkelijke uitkomst van ons belastingstelsel", noemt de Amsterdamse hoogleraar belastingrecht Jan van de Streek dat. Hij is ook een van de sprekers in de Tweede Kamer. "Bij een Nederlandse jaarwinst van rond de 1 miljard euro scheelt het de Nederlandse schatkist 250 miljoen euro."

Veel parlementariërs hebben daarom de prangende vraag: hoeveel belasting betalen Shell en andere multinationals nu eigenlijk? En hoe kan het dat het bedrijf geen winstbelasting betaalt in Nederland?

Shell haalt hier niets uit de grond

In het jaarverslag van het grootste bedrijf van Nederland staat hoeveel winstbelasting het Brits-Nederlandse Shell betaalt: wereldwijd in 2018 10,1 miljard dollar. Op grond van Britse regels wordt dat voor de fiscus van 22 landen waar Shell actief is ook precies gerapporteerd.

Noorwegen en Nigeria ontvingen vorig jaar een miljard belastingdollars van de olie- en gasreus, Oman zelfs 3 miljard dollar. In totaal ontvangen de drie samen dus de helft van alle winstbelasting die Shell betaalde.

Maar Nederland staat niet op het lijstje van belastingdiensten. Hier haalt Shell namelijk niet zelfstandig olie of gas uit de grond. Dochterbedrijf NAM doet dit wel. Via de NAM wordt 230 miljoen euro aan winstbelasting en royalty's afgedragen.

"We betalen miljarden euro's belasting", zegt Shell-topvrouw Marjan van Loon. In 2018 ging het om 4,5 miljard euro aan loonbelasting, dividendbelasting, btw en accijnzen. Miljarden die door Shell geïnd werden en afgedragen aan de fiscus, niet uit eigen zak dus.

Winst met verlies verrekenen

Maar over de circa 1 à 1,5 miljard euro winst die Shell Nederland elk jaar verdiende in de periode van 2016 tot 2018 is geen belasting betaald. Geen slimme truc of ontduiking, maar domweg het gebruiken van fiscale regels voor multinationals, bedacht in het kader van industrie-politiek om grote bedrijven naar Nederland te halen en hier te houden, want goed voor de economie en de werkgelegenheid.

Zulke bedrijven met hoofdkantoren in Nederland kunnen gebruikmaken van bijzondere aftrekposten: de liquidatieverliesregeling en de stakingsverliesregeling. Verliezen die geleden worden bij liquidatie of stopzetten van activiteiten in het buitenland zijn aftrekbaar.

Daarnaast zijn er kosten die het hoofdkantoor naar zich toe kan halen en verrekenen. "De aftrekpost is 100 procent legaal en 100 procent legitiem, want het staat gewoon in onze belastingwetten", zegt belastingexpert Van de Streek. Het fiscaal geluk geldt niet zonder meer voor alle bedrijven, want niet iedereen doet of kan doen wat Shell doet. "Je kan zeggen dat die regeling op het lijf geschreven is van Shell."

Aftrekposten beperken

Om olie te zoeken, richt het Shell over de hele wereld dochterbedrijven op. Van de Streek: "Maar in bij wijze van spreken 99 van de 100 gevallen maken deze verlies, omdat er geen olie wordt gevonden." Daardoor heeft Shell veel buitenlandse verliezen die afgetrokken kunnen worden van de Nederlandse winst.

"Je kunt twijfelen of dat in alle gevallen gerechtvaardigd is, want verliezen kunnen heel 'mobiel' zijn", zegt de belastingexpert. "Bedrijven kunnen spelen met die verliezen om ze naar Nederland te halen en dan krijg je schadelijke belastingconcurrentie. Het is een soort fiscale ratrace to the bottom, maar met nul euro belasting is de bodem wel bereikt."

In Den Haag wordt inmiddels gesleuteld aan een wetsvoorstel van GroenLinks, SP en PvdA om de aftrekmogelijkheid bij de liquidatieverliesregeling en de stakingsverliesregelingen in te perken. Het zou alleen nog mogen en kunnen bij 'kleine' verliezen tot 1 miljoen euro, en uitsluitend voor activiteiten en belangen binnen de EU. Voor de olie- en gasindustrie bijvoorbeeld wordt dat dus problematischer.

Staatssecretaris Menno Snel heeft aangegeven dat hij best wil nadenken over een versobering van de fiscale aftrekregelingen.