May bleef lang aan, maar kon mislukt premierschap niet voorkomen

Theresa May, die vandaag haar vertrek aankondigde, was premier in wellicht de politiek roerigste periode van het Verenigd Koninkrijk sinds de Tweede Wereldoorlog. Ze was het gezicht van de brexit en van een drie jaar durende politieke chaos, waarvan ze vaak zelf de schuld kreeg. Toch bleef zij, ondanks een reeks tegenslagen, lang onverstoord aan als premier.

Theresa Mary Brasier (1 oktober 1956, Eastbourne) groeide op als enig kind in een domineesgezin. Van haar vader leerde ze naar eigen zeggen "mensen te nemen zoals ze zijn" en "iedereen gelijk te behandelen". Na de middelbare school ging ze aardrijkskunde studeren aan de Oxford Universiteit. Op haar 25ste overleed haar vader na een auto-ongeluk. Haar moeder stierf een jaar later aan multiple sclerose.

Ze ging werken bij de Bank of England in de Londense City en trouwde met bankier Philip May, die ze tijdens haar studie heeft ontmoet. Na enkele jaren actief te zijn geweest in de lokale politiek, trad ze in 1997 toe tot het Britse Lagerhuis.

Van 1999 tot 2010 was ze lid van het schaduwkabinet. In juli 2002 werd ze de eerste vrouwelijke voorzitter van de Conservatieve Partij. Toen de Conservatieven in 2010 weer aan de macht kwamen, werd May benoemd tot minister van Binnenlandse Zaken.

May werd na Margaret Thatcher (1979-1990) de tweede vrouwelijke Britse minister-president toen ze op 13 juli 2016 de opgestapte David Cameron opvolgde als premier. Ze stapte in op een moeilijk moment: een maand eerder stemden de Britten in een referendum voor uittreding uit de Europese Unie.

Op het moment dat May premier werd, stond ze bekend als een daadkrachtige ex-minister, die niet met zich liet sollen. Hoewel ze deel uitmaakte van de regering-Cameron, behoorde ze niet tot het groepje vertrouwelingen van de premier.

In haar leiderschapscampagne zette ze zich nadrukkelijk tegen hen af. "Politiek is geen spelletje", was haar slogan. Een van haar eerste daden als premier was het wegsturen van George Osborne, vertrouweling van Cameron, als minister van Financiën.

Een nieuwe Iron Lady leek in aantocht. Een partijgenoot noemde haar in die periode "een verdomd moeilijke vrouw". In 2017 wist ze daar in gesprek met de BBC handig een positieve draai aan te geven. "Een van mijn collega's omschreef me ooit als een moeilijke vrouw, de volgende die dat gaat merken is Jean-Claude Juncker", verwijzend naar de brexit-onderhandelingen met de voorzitter van de Europese Commissie.

In een profiel van Channel 4 News uit 2017 wordt May, ook door vrienden, bestempeld als something of an enigma, een ietwat raadselachtige figuur. Ze geeft zelden een inkijkje in haar privésituatie of persoonlijke opvattingen. "De premier heeft een strikte selectie van drie privéonderwerpen die ze bereid is te bespreken", schreef een journalist van de Financial Times eens. "Schoenen, kleding en koken."

Volgens vrienden die ze leerde kennen in haar studententijd zit May echter anders in elkaar dan haar strenge imago doet vermoeden. Zo maakte ze als student haar toehoorders aan het lachen bij de debatvereniging. "Ze was erg grappig", zegt een vriendin over de student Theresa May.

Toch herinneren vrienden zich vooral haar tomeloze ambitie. "Op een dag zei ze bij het ontbijt: ik wil premier worden. Dat was in de herfst van 1974", zegt de vriendin. "Ze wilde dingen veranderen, dat was heel duidelijk. Ze wilde het socialisme terugdringen." Die politieke ambitie zat er al vroeg in: May was al lid van de Conservatieve Partij voordat ze ging studeren.

Waar komt deze ambitie vandaan? En hoe kan het dat de zwaar bekritiseerde premier het zo lang heeft volgehouden? "Ze heeft een enorm plichtsbesef", legt NOS-correspondent Suse van Kleef uit. "Dat wordt vaak toegeschreven aan haar opvoeding, als dochter van een dominee."

Hoewel May net als haar voorganger Cameron geen voorstander was van brexit, bleef ze de woorden we will deliver brexit als premier herhalen. Er werd vaak om haar aftreden geroepen, maar ze zei steeds aan te zullen blijven zolang de Conservatieve parlementariërs achter haar bleven staan. In december overleefde May nog een vertrouwensstemming in haar partij.

Naast haar opvoeding kwam ook Mays karakter hierbij van pas. "De manier waarop ze lang overeind bleef, is tekenend voor haar: weinig flexibel en zonder open te staan voor inbreng van andere partijen", zegt Van Kleef. "Ze wilde koste wat het kost haar eigen deal erdoorheen drukken."

Geen warme uitstraling

Haar imago droeg niet bij aan het veroveren van de Britse harten. "Ze was een enorm zakelijke premier en had geen warme uitstraling. Ze bleef zich in speeches en interviews ook constant herhalen. Spontane ontmoetingen gaan haar niet goed af."

Die onhandigheid komt duidelijk naar voren in een interview met ITV News in 2017. Op de vraag van de interviewer of ze weleens iets ondeugends heeft gedaan, antwoordt May na enig aarzelen: "Ik en mijn vrienden renden vroeger door de tarwevelden. Boeren waren daar niet zo blij mee." Het brave antwoord leidt tot hilariteit onder het Britse publiek.

Haar houterige en koele voorkomen leverde May de bijnaam Maybot op. "Ze is geen bevlogen spreker en klinkt alsof ze alles uit haar hoofd heeft geleerd", zegt Van Kleef. "Ze is ook niet ad rem, een eigenschap die in de Britse politiek juist erg wordt gewaardeerd. Tegelijkertijd is ze wel een professional die altijd ongelooflijk goed is voorbereid."

Ook was er kritiek op Mays manier van leidinggeven. "Ze had een klein groepje vertrouwelingen om zich heen verzameld. Veel besluiten die ze nam, werden daardoor niet breed gedragen. Zelfs haar kabinet moest vaak afwachten wat er ging gebeuren", legt Van Kleef uit.

Het moest een historische regeerperiode worden, waarin May geschiedenis zou schrijven en het Verenigd Koninkrijk op een nette, stabiele en ordelijke manier uit de Europese Unie zou leiden. Van Kleef: "Maar in plaats daarvan bestaat haar politieke erfenis uit een mislukte brexitdeal, een verscheurd parlement en een diep verdeeld land. May's zo vurig en lang gewenste premierschap is uitgedraaid op een mislukking."

Bij de aankondiging van haar aftreden gaf May aan dat ze daardoor niet verbitterd is. Ze zei, met gebroken stem, dat ze eeuwig dankbaar is voor de kans om het land te leiden waarvan ze houdt.