Susan Sontag, en niet haar echtgenoot, blijkt auteur baanbrekend Freud-boek
In een nieuwe biografie over de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag wordt uit de doeken gedaan dat zij het beroemde boek Freud: The Mind of the Moralist schreef, en niet haar eerste echtgenoot Philip Rieff. Een opvallende ontdekking, maar geen uitzondering: er zijn in de geschiedenis veel meer gevallen waarin mannen om verschillende redenen erkenning kregen die aan een vrouw toebehoort.
Het boek over Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, kwam uit in 1959. Het werd beschouwd als baanbrekend en maakte socioloog Philip Rieff een superster in de literaire en academische wereld.
Rieff was op het moment van publicatie getrouwd met Susan Sontag. De twee ontmoetten elkaar een decennium eerder bij een van zijn hoorcolleges. Tien dagen na hun eerste kennismaking trouwt het stel. Sontag is dan pas 17 jaar. Een paar jaar later krijgen ze een zoon: David.
Volgens de auteur van de biografie, Benjamin Moser, gingen er al langer geruchten dat het boek over Freud door Sontag geschreven zou zijn. Die geruchten werden steeds in twijfel getrokken vanwege haar jonge leeftijd; het boek zou 'te verfijnd' zijn voor een relatief onervaren auteur.
Moser kreeg toegang tot het archief van Sontag en ontdekte dat het tegendeel waar was. In de scheidingsakte van het echtpaar uit 1959 gaat Sontag akkoord met de claim dat Rieff de enige auteur is van het boek. Zo wilde ze voorkomen dat haar ex-man hun zoon bij haar weg zou houden. Na de scheiding werd Sontag alsnog een gevierd auteur; ze schreef essays, korte verhalen en vier romans. Ze overleed in 2004.
Dubbele helix
Er zijn meer vrouwen wier prestaties in de geschiedenisboeken zijn toegeschreven aan hun echtgenoot, collega of een mannelijk familielid.
Fanny Mendelssohn Bartholdy (1805-1847) componeerde klassieke muziek, maar mocht van haar deftige familie niet op die manier naar buiten treden. Haar muziekstukken werden toegekend aan haar broer Felix Mendelssohn Bartholdy, eveneens componist en alom bekend.
De röntgendiffractiefoto's van de Britse wetenschapper Rosalind Franklin (1920-1958) werden zonder haar medeweten getoond aan een andere wetenschapper, James Watson, die er daardoor van overtuigd raakte dat dna eruit moest zien als een dubbele helix. Samen met twee mannelijke collega's won hij daarvoor de Nobelprijs.
Vrouwen hebben de aangevende rol, daarna verdwijnen ze van het toneel.
"Dat zijn aansprekende voorbeelden", zegt Rosemarie Buikema, hoogleraar kunst, cultuur en diversiteit aan de Universiteit Utrecht. Ze is daarnaast wetenschappelijk directeur van The Netherlands Research School of Gender Studies (NOG). "Maar het is een veel groter en wijder verbreid fenomeen dat vrouwen uit de geschiedenis geschreven worden."
Volgens Buikema gebeurt dat niet bewust. "We zijn gewend aan bepaalde vormen om een verhaal te vertellen. Mannen hebben daarin vaak de actieve, innoverende rol. Vrouwen hebben de aangevende rol, daarna verdwijnen ze van het toneel."
Minder geciteerd
Dat een wetenschappelijke of artistieke prestatie van een vrouw volledig wordt toegeschreven aan een man komt niet vaak meer voor, vertelt de hoogleraar. Toch is een gebrek aan erkenning voor vrouwelijk talent volgens Buikema aan de orde van de dag. "Op een minder zichtbare manier. In de wetenschap wordt het werk van vrouwen minder geciteerd en ze winnen minder prijzen."
Om dat te veranderen zouden het onderwijs en de media meer aandacht moeten hebben voor de mate waarin verhalen en geschiedschrijving seksegerelateerd zijn, vindt Buikema. "We moeten leren om ons af te vragen met behulp van wie bepaalde prestaties en vernieuwingen uiteindelijk tot stand gekomen zijn."
