Dagboek laatste maanden Van Oldenbarnevelt na 200 jaar weer opgedoken

Het dagboek waarin de laatste maanden van het leven van de in 1619 geëxecuteerde raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt worden beschreven, is na bijna twee eeuwen in de anonimiteit weer opgedoken. Het handgeschreven boek werd een paar maanden geleden door een antiquariaat aangetroffen in de boedel van een overleden persoon.

Vanaf vandaag, op de 400ste sterfdag van Van Oldenbarnevelt, is het dagboek te zien in museum Flehite in zijn geboorteplaats Amersfoort.

"Het zat verstopt in een dikker boekwerk. Al bladerend stuitte het antiquariaat op het dagboek. Dus dat is wel bijzonder", zegt Paul Baltus, die de stichting overziet waaronder het museum valt. Volgens Baltus is het niet bekend of de eigenaar van dagboek wist dat hij het historische werk in bezit had.

Baltus: "Het is ook onbekend waar het al die tijd is geweest sinds 1825, toen het voor het laatst is gezien. Het dagboek is in het oosten van land opgedoken, dus waarschijnlijk heeft het wel wat omzwervingen gemaakt."

Directeur Onno Maurer van het Flehite-museum is blij dat met het dagboek "een document met grote historische waarde" weer in de openbaarheid komt.

Van Oldenbarnevelt speelde een essentiële rol tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Kort na de moord op Willem van Oranje werd hij in 1586 landsadvocaat en raadspensionaris van de Staten van Holland.

In die hoedanigheid was hij de politieke leider van Nederland tijdens een cruciale periode in de Nederlandse geschiedenis. Hij stond te boek als bekwaam politicus die wist te voorkomen dat de Republiek uit elkaar viel na de dood van Van Oranje. Ook werd onder Van Oldenbarnevelt onder meer de VOC opgericht, waarmee de basis werd gelegd voor de Gouden Eeuw.

Wrevel met Maurits

Stadhouder Maurits van Oranje was tijdens Van Oldenbarnevelts raadspensionarisschap de militaire leider van de Republiek. De twee konden in eerste instantie prima met elkaar overweg, maar na verloop van tijd ontstond er steeds meer wrevel tussen de kapiteins op hetzelfde schip, onder meer door hun verschillende opvattingen over religie.

In 1618 gaf Maurits de opdracht om Van Oldenbarnevelt te arresteren. Hij beschuldigde hem van hoogverraad en acht maanden later werd Van Oldenbarnevelt na een politiek proces onthoofd. Jan Francken, de kamerdienaar van Van Oldenbarnevelt, tekende die laatste maanden op in het dagboek dat nu is teruggevonden.

Aangenomen wordt dat de aantekeningen van Francken voor een deel door hemzelf zijn uitgewerkt en op schrift gezet. Het tweede deel is door iemand anders, een zekere D.V.K., afgemaakt. Wie deze persoon was, is niet bekend.

Het dagboek van Francken, dat vooral een zakelijk verslag is van de rechtszaak tegen Van Oldenbarnevelt, werd begin zeventiende eeuw al voor het eerst in drukvorm uitgebracht. Daarna is het origineel aan het begin van de negentiende eeuw nog een keer bestudeerd door een dominee, waarna het bijna twee eeuwen verdween in particuliere boekenkasten.

Zoektocht naar resten

Naast het dagboek wordt in het Amersfoortse museum ook het beulszwaard waarmee Van Oldenbarnevelt zou zijn onthoofd, tentoongesteld.

Wat er na de executie met het lichaam van de raadspensionaris is gebeurd, is onduidelijk. Mogelijk liggen zijn resten in de grafkelder onder de Eerste Kamer op het Binnenhof. Kamerlid Ronald van Raak (SP) pleit er al jaren voor om de resten van Van Oldenbarnevelt te achterhalen, zodat de volgens premier Rutte "grootste staatsman uit onze geschiedenis" een graf kan krijgen.