Van Plakkaat tot Abdicatie: 'Dit gaat over ons allemaal'

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Het is een bescheiden documentje: vijf kantjes tekst in een pretentieloos font, met handtekeningen en stempels die bewijzen dat de wet is aangenomen. Niks van de grandeur van de Vrede van Münster met zijn gouden zegel of het scheidingsverdrag tussen Nederland en België met goudbeslag en fluweel. Toch nam het Nationaal Archief ook de wet-Van Oven op in de tentoonstelling Topstukken, die vanaf vandaag te zien is.

Want hiermee schafte Nederland in 1956 de handelingsonbekwaamheid voor getrouwde vrouwen af. Voortaan konden ze zelf zaken doen, hadden ze geen machtiging nodig om hun geldzaken te regelen en kregen beide ouders evenveel te zeggen over hun kinderen.

"De recente geschiedenis ziet er misschien wat minder aantrekkelijk uit dan de mooie antieke stukken, maar het is niet minder belangrijk. Je moeder of oma heeft hier nog mee te maken gehad", zegt projectleider Kalijn Delen. "Nederland is veranderd door deze documenten. Bij het ene verandert de grens, bij het andere hoe de bevolking eruitziet. Het gaat over ons allemaal."

Pronkstuk van Nederland

Het idee voor de tentoonstelling ontstond toen het Plakkaat van Verlatinghe, waarmee de Nederlanden de Spaanse koning Filips II afzetten, vorig jaar werd gekozen tot Pronkstuk van Nederland. "We versloegen toen De Nachtwacht", zegt archiefspecialist Paul Brood met zichtbaar genoegen. "Toen bedachten we: als er zoveel belangstelling voor is, zullen we dan niet eens een tentoonstelling doen met wat er naast het Plakkaat nog meer belangrijk is?"

Uit de depots werden een proefdruk voor de Statenbijbel opgediept en de eerste handelsovereenkomst van de onafhankelijke Nederlanden, een rijkversierde Ottomaanse verdragrol van 7 meter uit 1612. Thorbeckes grondwetswijziging en de Zuiderzeewet liggen er en uit de meer recente geschiedenis de erkenning van de Surinaamse onafhankelijkheid (1975) en de abdicatie-akte van Beatrix (2013).

"Het zijn allemaal belangrijke momenten uit de geschiedenis. Breuklijnen, kantelpunten, er gebeurt iets", duidt Brood. "Het zijn allemaal jaartallen die we uit de geschiedenisboekjes kennen, maar wij willen iedereen ervan bewust maken dat die geschiedenis ook is gedocumenteerd. Het zijn niet alleen momenten, maar ook documenten. Het ligt hier."

De tentoonstelling legt subtiel de nadruk op de menselijke kant van de documenten. De ontstaansgeschiedenis ervan, de gevolgen. Kalijn Delen wijst bij de Statenbijbel op de priegelige aantekeningen in Latijn, Grieks en Nederlands van eindredacteur Van Renesse. Bij de nieuwe grondwet ligt een brief waarin Thorbecke opgelucht meedeelt dat de koning nauwelijks opmerkingen had.

Ook is de bekentenis van Pieter van Steijn terug te vinden bij het verbod op sodomie uit 1730. De 28-jarige werd daardoor tot de strop veroordeeld, zijn "zondige lijf" in zee gegooid. "Dat is een heftig stuk. Hier werd iemand ter dood veroordeeld voor het feit dat hij homoseksueel was", zegt Delen. "Ik hoop dat mensen gaan nadenken over wat deze documenten betekenden, hoe het eraan toeging."

"Dit heeft hier in huis de meeste discussie opgeleverd, het plakkaat tegen sodomie", erkent Brood. "Moet je dat een topstuk noemen? We hebben onze twijfels gedeeld met de lhbti-gemeenschap, maar daar vond men het juist een belangrijk stuk. Het geeft aan hoe er 250 jaar geleden over werd gedacht."

Dergelijke toevoegingen bewijzen dat het archief de geschiedenis steeds minder eenduidig is gaan zien. Het probeert los te komen van het perspectief van de machthebbers door wie het archief is opgericht. "Er is niet één vaderlandse geschiedenis, die van jou is anders dan die van mij", redeneert Delen. "Iedereen heeft een andere achtergrond en kijkt er anders tegenaan. Al die verschillende perspectieven samen maken dat verhaal."

De samenstellers roepen bezoekers daarom ook expliciet op hun mening over de stukken te delen. Welk document grijpt aan, welk niet? Welk stuk had er nog bij gemoeten? Het zou kunnen leiden tot een vervolgexpositie.

"Misschien dat we over twee jaar nog eens Topstukken 2 doen met vijftien totaal andere documenten", speculeert Brood. "We zitten boven op een schat aan materiaal. Er hadden wel honderd topstukken kunnen liggen."

Topstukken in perspectief is te zien van 22 maart 2019 t/m 5 januari 2020 in het Nationaal Archief in Den Haag.