Regering wil koste wat kost voorkomen dat KLM en Schiphol afglijden

• 

  Leen Kraniotis

  redacteur economie

Nog maar een paar jaar geleden zei toenmalig minister van Financiën Dijsselbloem dat het onnodig is om als staat aandelen in Air France-KLM te hebben. Gisteren verraste zijn opvolger Hoekstra vriend en vijand met de aankondiging dat de regering in het geheim ruim 12 procent van de aandelen Air France-KLM heeft opgekocht.

Vanavond werd bekend dat Nederland 14 procent in handen heeft. Daarmee stopt de koop van nieuwe aandelen.

Maar waarom geeft de staat wel 744 miljoen uit om invloed te kopen bij Air France-KLM en laat het andere bedrijven ongemoeid of zelfs failliet gaan?

'Van groot belang voor de Nederlandse economie'

Volgens Hoekstra zijn KLM en Schiphol superbelangrijk voor de Nederlandse economie en kan hij met deze aandelen in handen er beter voor zorgen dat de positie van KLM binnen Air France-KLM overeind blijft.

In zijn eigen woorden: "Het intercontinentale bestemmingennetwerk op Schiphol is van groot belang voor de Nederlandse economie en werkgelegenheid. Veel bedrijven kiezen voor Nederland als vestigingsplaats vanwege de goede bereikbaarheid. Voor een zeer open economie als die van Nederland is dit van groot belang. Het zogenoemde hub-netwerk van KLM is cruciaal voor dit uitgebreide bestemmingennetwerk op Schiphol."

Of de overheid wel of niet aandelen in een bedrijf koopt hangt dus af van hoe belangrijk de overheid dat bedrijf vindt voor de Nederlandse economie. En wat de overheid denkt te kunnen bereiken met dat aandelenbezit.

ABN Amro wel, DSB Bank niet belangrijk genoeg

Een voorbeeldje van zo'n tien jaar geleden: tijdens de kredietcrisis dreigde ABN Amro failliet te gaan. Om dat te voorkomen werd de bank eind 2008 genationaliseerd; de overheid kocht toen 100 procent van de aandelen ABN Amro. Want het faillissement van zo'n grote bank zou desastreus zijn voor de Nederlandse economie.

Maar DSB Bank, een veel kleinere bank met veel minder rekeninghouders, die liet de overheid een jaartje later gewoon failliet gaan. Want dat kon de Nederlandse economie wel hebben, was de gedachte.

Maar hoe groot is het belang van KLM dan voor de bereikbaarheid van Nederland? Dit zijn de cijfers: In 2017 was van alle passagiers op Schiphol maar liefst 48 procent afkomstig van KLM. De nummer twee is Easyjet met ruim 8 procent, veel minder dus.

En vooral dankzij KLM is Schiphol de luchthaven met de op een na beste directe verbindingen van Europa. Met die aandelen in handen en dus stemrecht tijdens aandeelhoudersvergaderingen hoopt de overheid bijvoorbeeld te kunnen voorkomen dat Air France-KLM besluit dat er meer vluchten via Parijs en minder via Schiphol gaan.

Schiphol mag geen Brussels Airport worden

Wat de overheid niet wil is dat Schiphol 'afzakt' naar het niveau van bijvoorbeeld Brussels Airport. Die luchthaven heeft veel minder passagiers (25,7 miljoen in 2018 versus 71,1 voor Schiphol) en komt niet eens in de top 20 van beste directe verbindingen voor.

Brussels Airport is eigenlijk nooit goed 'hersteld' van het faillissement van de Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena in 2001. De luchthaven verloor toen ongeveer een derde van al zijn passagiers en sindsdien is er geen echt grote maatschappij meer die Brussel als hub gebruikt. Er is nog wel Brussels Airlines (onderdeel van Lufthansa), die jaarlijks zo'n 9 miljoen passagiers vervoert. Maar dat is bijna vier keer minder dan de ruim 34 miljoen passagiers van KLM vorig jaar.

KLM is voor de bereikbaarheid van Nederland dus belangrijk genoeg om een groot aandeel in Air France-KLM te verwerven, vindt de regering. Maar Air France-KLM is zeker niet het enige bedrijf waar de overheid (deels) eigenaar van is.

Zo zijn er dus banken overgenomen om tijdens de kredietcrisis meer ellende te voorkomen. Sinds de crisis is ABN Amro in rustiger vaarwater gekomen en heeft de overheid een deel van zijn aandelen weer verkocht. Maar nog altijd heeft de staat meer dan de helft van ABN in handen.

En SNS Bank werd in 2013 genationaliseerd en is onder de naam Volksbank nog steeds volledig eigendom van de staat. Uiteindelijk wil de overheid de Volksbank ook weer privatiseren. Maar nu is de bank daar nog niet klaar voor, zei minister Hoekstra eind vorig jaar.

Dan zijn er nog bedrijven waar de staat al veel langer een belang in heeft, omdat ze zo belangrijk zijn voor de Nederlandse infrastructuur en economie. Zoals Tennet, de beheerder van het hoogspanningsnet, Schiphol, Havenbedrijf Rotterdam en de Gasunie. Er zijn geen tekenen dat de staat van die belangen afwil.

Staatscasino's

Dat is wel het geval bij Holland Casino. Sinds de oprichting in de jaren 70 is de overheid volledig eigenaar van monopolist Holland Casino. Het idee was toen dat je met staatscasino's betere controle hebt op de gokmarkt en zaken als gokverslaving en witwassen.

Maar nu wil het kabinet Holland Casino verkopen en het monopolie van de overheid op casino's opheffen, omdat het aanbieden van kansspelen volgens het kabinet toch geen taak van de overheid is. Eerder deze maand was er alleen geen meerderheid in de Eerste Kamer voor de kabinetsplannen. Waarschijnlijk wordt er later dit jaar pas gestemd over een verkoop.