Clinton riep het vaakst de noodtoestand uit, Trumps nieuwste is bijzonder
Zestien Amerikaanse staten klagen de regering-Trump aan vanwege de uitgeroepen noodtoestand in het grensgebied met Mexico. Het is slechts een van de 32 nog actieve noodtoestanden in de Verenigde Staten. Wat betekent zo'n maatregel en waar wordt die meestal voor gebruikt?
De National Emergencies Act, oftewel nationale noodtoestandwet, is een krachtig en effectief instrument voor Amerikaanse presidenten. Volgens Amerikanist Koen Petersen kan de benaming voor verwarring zorgen in Nederland. "Het is niet zoals in een dictatuur dat je niet meer de straat op mag gaan en dat er controleposten zijn."
Kleine lettertjes
De noodtoestand is meer een kwalificatie van een situatie - en geeft de president snel extra bevoegdheden. In zo'n crisisgeval hoeft die niet meer te wachten op toestemming van het Congres. Dankzij de noodtoestand krijgt de president direct toegang tot speciale clausules, de kleine lettertjes als het ware, binnen ongeveer 400 bestaande wetten.
"Het geeft hem groen licht voor besluiten die alleen in noodsituaties mogelijk zijn." Zo zette Obama in 2009 bijvoorbeeld een noodplan in werking om Mexicaansegrieppatiënten te behandelen.
Sinds de invoering in 1976 is de noodtoestandwet 59 keer gebruikt:
In veruit de meeste gevallen is de National Emergencies Act gebruikt voor internationale sancties. Bijvoorbeeld tegen Iran, Noord-Korea, terroristische organisaties of bedrijven die gelinkt zijn aan drugssmokkel.
"Dat verklaart waarom deze besluiten over het algemeen niet omstreden waren", zegt Jelte Olthof, docent American Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Het gaat om gevaarlijke personen, van wie bezittingen in Amerika werden bevroren."
Uitzonderlijk
Dit was grofweg ook de motivatie bij Trumps eerste drie noodtoestanden. Hij liet bankrekeningen van personen of groepen bevriezen. Van personen die betrokken zijn bij ernstige mensenrechtenschendingen of corruptie, bijvoorbeeld bij de politieke crisis in Nicaragua. Ook stelde hij via de noodtoestandwet sancties in tegen buitenlanders die de Amerikaanse verkiezingen zouden willen beïnvloeden.
Maar Trumps vierde noodtoestand is een geval apart. Hij heeft de noodsituatie uitgeroepen in het grensgebied met Mexico, met als doel de financiering rond te krijgen voor het leveren van zijn verkiezingsbelofte: een grensmuur.
Het is uitzonderlijk dat de noodtoestandwet wordt gebruikt voor een politiek conflict over de besteding van overheidsgeld. En dat staat volledig los van de vraag of Trump beslissing terecht is.
Volgens de president zorgt de toestroom van migranten wel degelijk voor een crisis in de grensregio. Zestien staten vinden juist van niet. Ze stellen dat het besluit tegen de grondwet indruist en zijn nu een rechtszaak begonnen.
"Eigenlijk gaat het om twee rivaliserende interpretaties", zegt Olthof. "De ene kant stelt: alleen het Congres gaat over het toewijzen van geld, de president mag het alleen uitgeven. Maar aan de andere kant staat ook in de grondwet dat de president in crisissituaties snel moet kunnen ingrijpen. De grote vraag is dus: is dit een echte crisis of niet?"
