'Netwerk van Macedonische families bereikte met nepnieuws miljoenen mensen'
Er is in Macedonië een netwerk van families en vrienden actief dat met de productie van nepnieuws miljoenen mensen heeft bereikt. Dat blijkt uit onderzoek van experts Peter Burger van de Universiteit Leiden en zijn Belgische collega Maarten Schenk.
De spil van dit netwerk zou een Macedonische militair zijn, die in zijn vrije tijd nepnieuws verspreidt om extra geld te verdienen. Hij doet dit samen met onder meer een goede vriend en zijn vrouw. En ze zijn niet de enigen die dit doen op deze manier. "In Macedonië is handel in fakenieuws een familiezaak", concluderen de onderzoekers dan ook.
Nepnieuws-producenten uit het Zuidoost-Europese land kregen na de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 veel aandacht, omdat tieners er duizenden euro's verdienden met het verspreiden van verzonnen berichten op met name Facebook.
Zeventig nepnieuwssites
Het netwerk dat Burger en Schenk hebben ontdekt zit anders in elkaar. Dat bestaat uit een aantal families en vrienden, waarschijnlijk van middelbare leeftijd. Volgens de onderzoekers hebben de producenten sinds 2016 meer dan zeventig nepnieuwssites aangemaakt. Het merendeel van die sites is inmiddels offline en het is onduidelijk hoe actief het netwerk nog is.
Op de sites worden artikelen geplaatst met "opruiende clickbait die appelleert aan conservatieve christenen, Trump-aanhangers, populisten, fans van samenzweringstheorieën of zelfs openlijke racisten", schrijven de onderzoekers. Het netwerk verspreidt deze berichten vervolgens op Facebook en Twitter via eigen accounts en nepaccounts.
Op het moment dat mensen op de sites terechtkomen, krijgt het netwerk advertentie-inkomsten binnen, omdat de sites zijn aangesloten bij het advertentienetwerk van Google.
Het populairste bericht was Muslim Figure: "We Must Have Pork-Free Menus Or We Will Leave U.S." How Would You Respond This?, dat ruim 630.000 keer is gedeeld, bijna alleen maar op Facebook. Het artikel staat zelfs op de tiende plek in de top-50 van meestgedeelde nepnieuwsberichten, die is samengesteld door BuzzFeed News.
Sinds 2016 zijn op die manier 7,16 miljoen 'interacties' gegenereerd op die twee sociale platforms. Het gaat om reacties, likes en het delen van de berichten. "Dat betekent dat er minstens zoveel mensen zijn bereikt, maar waarschijnlijk meer", zegt Schenk. Hij analyseerde de data. Hoeveel mensen er zijn bereikt is volgens hem niet te zeggen.
Kopiëren en plakken
De producenten schrijven de berichten niet zelf, die worden grotendeels overgenomen van Engelstalige nieuwssites. Het varieert van het conservatieve Fox News tot obscure blogs vol samenzweringstheorieën. Ook worden artikelen "geleend" als men merkt dat een bepaald verhaal het ergens goed doet. De makers hebben net als de tieners uit 2016 geen politiek motief, het gaat ze om het geld.
Sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 is de druk op Facebook en Twitter om meer te doen tegen de verspreiding van nepnieuws groot. Met name Facebook moest het ontgelden. Dat bedrijf heeft diverse maatregelen aangekondigd om de verspreiding terug te dringen.
Het is dus nog steeds mogelijk om op grote schaal zooi te verspreiden en daar geld mee te verdienen.
En dat lijkt te hebben geholpen, concluderen Burger en Schenk. "Het bereik van deze berichten op Facebook is de afgelopen zes maanden echt flink afgenomen", zegt Schenk. Dat is weliswaar anderhalf jaar nadat Facebook maatregelen begon te nemen, maar dat is ook weer niet zo vreemd: "Het is een grote tanker, die kun je niet zomaar keren."
Tegelijkertijd signaleert Burger dat het dus nog niet over is: "Het is dus nog steeds mogelijk om op grote schaal zooi te verspreiden en daar geld mee te verdienen. We zien wel dat de maatregelen van Facebook en Twitter effect hebben, maar wat mij betreft nog niet genoeg."
Google laat weten dat het onderzoek niet voor publicatie met hen is gedeeld en wil daarom niet inhoudelijk reageren. In algemene zin zegt de zoekgigant dat misbruik maken van zijn advertentiesysteem niet mag. Gebruikers worden opgeroepen om misbruik te melden.
Facebook laat weten dat de profielen die door de onderzoekers zijn aangegeven zijn verwijderd. Het bedrijf zegt hard te werken aan het verbeteren van de informatievoorziening op zijn platform en zegt dat de resultaten hoopvol zijn. Twitter zegt in een reactie dat nepaccounts volgens interne regels verboden zijn, en dat ertegen wordt opgetreden.
