Rusland en Servië: Slavische broeders of gebonden door Kosovo?

• David Jan Godfroid en Mitra Nazar

Er komen wel vaker buitenlandse presidenten naar Belgrado, maar nooit worden ze zo verwelkomd als de Russische president Poetin. Busladingen vol met tienduizenden Serviërs komen naar de hoofdstad om een glimp op te vangen van 'grote broer Poetin'. De halve stad wordt ervoor afgesloten, scholen gaan eerder dicht en veel mensen krijgen vrij van werk.

Poetin en de Servische president Vucic zullen samen het Servische volk toespreken bij de Kathedraal van de Heilige Sava in hartje Belgrado. Vucic zal ook een hoge Russische onderscheiding ontvangen uit handen van Poetin.

Het is inmiddels een vertrouwd beeld, de boomlange Servische president Aleksandar Vucic, en zijn twee koppen kleinere Russische collega Vladimir Poetin. Het aantal bezoeken van Russische leiders aan Belgrado en van Servische leiders aan Moskou is zo langzamerhand niet meer te tellen.

Poetin is geliefd onder de Servische bevolking. Volgens een peiling vindt 57 procent van de Serviërs de Russische president de meest betrouwbare buitenlandse leider, gevolgd door Merkel met 43 procent. Maar het feestelijke onthaal wordt ook gezien als een sneer van president Vucic naar de aanhoudende anti-regeringsprotesten van de afgelopen weken.

Vucic wil maar weer eens laten zien dat het Westen er niet op moet rekenen dat Serviës wens om lid te worden van de EU, ook betekent dat het Rusland de rug zal toekeren.

Slavisch broederschap

En dat klinkt Poetin als muziek in de oren. Hij rekent Servië tot de Russische invloedssfeer en daar voert hij allerlei, vooral historische, redenen voor aan. In een interview met de Servische krant Politika, een dag voor het bezoek, zette Poetin de toon: "We hebben veel vrienden op de Balkan", zei hij tegen de krant. "Maar Servië is onze strategische partner in de regio."

Rusland en Servië zijn al eeuwen goede maatjes. Bovendien, zeggen de Russen, zijn beide volkeren christelijk orthodox en zijn ze aan elkaar geklonken door hun Slavische broederschap, zij het dat Servië dan wel het kleine broertje is.

Dat klinkt mooi, maar het gaat Poetin vooral om invloed. Hij wil een voet aan de grond in een gebied waar de meeste landen lid zijn van de EU en de NAVO, of dat graag willen worden. En Servië is kandidaat-lidstaat van de EU.

Krim en Kosovo

De EU is de grootste geldschieter in het arme Balkanland, vooral sinds Servië kandidaat-lidstaat is. Maar Rusland is onmisbaar voor de levering van gas aan Servië, en dat wil Rusland graag zo houden.

Servië koopt gas van Rusland, Servië koopt gevechtsvliegtuigen en andere wapensystemen van Rusland en Rusland kalefatert de zieltogende Servische spoorwegen op. Alles met Russische kredieten. Servië heeft zich ook een goede bondgenoot van Rusland getoond door niet aan te sluiten bij andere Europese landen die sancties op Rusland invoerden vanwege de annexatie van de Krim.

In ruil voor dat alles staat Rusland garant voor politieke steun als het om Kosovo gaat. Rusland behartigt de Servische zaak in de VN-Veiligheidsraad waar het zijn veto gebruikt om erkenning van Kosovo tegen te houden, terwijl meer dan honderd landen Kosovo wel erkennen als onafhankelijke staat.

Poetins bezoek aan Belgrado komt in een tijd van politieke instabiliteit op de Balkan, waarbij met name Kosovo een grote rol speelt. De vredesgesprekken tussen Kosovo en Servië liggen stil na verschillende incidenten de afgelopen tijd. De laatste onenigheid ontstond toen autoriteiten in Pristina hoge importtarieven invoerden op Servische producten na een Servische blokkade op een lidmaatschap van Interpol voor Kosovo.

Kosovo stemde onlangs in met de vorming van hun eigen leger, tot woede van Servië. Ook een plan om stukken land met elkaar uit te wisselen in ruil voor erkenning van Servië leidde tot gespannen reacties, omdat er geen rekening zou worden gehouden met etnische minderheden in die gebieden.

Zowel de EU als de VS dringt erop aan dat dit jaar nog een deal wordt gesloten in het langlopende conflict tussen Servië en Kosovo. Maar Rusland heeft er juist baat bij het bevroren conflict in stand te houden, zeggen analisten, om zo de invloed op de Balkan, in Servië in het bijzonder, te behouden.

Poetin op het wereldtoneel

Servië is lang niet het enige land waarvan Rusland vindt dat het er iets over te vertellen heeft. Poetin heeft zich alweer jaren geleden voorgenomen om een belangrijke rol op het politieke wereldtoneel te spelen en daar slaagt hij wonderwel in. Daar gebruikt hij verschillende methoden voor:

Poetin doet dat allemaal zonder enige wroeging. "Kijk eens wat de Amerikanen de afgelopen decennia allemaal hebben uitgevoerd", is zijn argument. Die hebben hun militaire macht ingezet in landen als Afghanistan, Irak en in de strijd om Kosovo. Waarom zouden wij dat niet mogen? Waarom zouden wij een 'monopolaire' wereld moeten accepteren, waarin alleen Washington de dienst uitmaakt?"

Met die hernieuwde assertiviteit in zijn achterhoofd zal de Russische president zich de loftuitingen en toejuichingen in Belgrado graag laten welgevallen. Ondertussen staat zijn Servische gastheer Vucic voor een duivels dilemma staat: moet hij zijn ziel aan west of aan oost verkopen? Of kan hij beiden te vriend houden?