WhatsApp-fraudeurs zeer actief: 'Feestdagen zijn cashdagen'

• Joukje Beiboer en Sjors Beukeboom

  redacteur Economie en redacteur Online

Deze feestdagen is het oppassen geblazen voor digitale fraudeurs. Eerder vandaag waarschuwde de Consumentenbond voor nepwebwinkels en gisteren werd bekend dat phising een groeiend probleem is. En nu komt er nog een waarschuwing bij: pas op voor oplichters via WhatsApp.

Met WhatsApp-berichtjes weten fraudeurs duizenden euro's van nietsvermoedende burgers buit te maken. Ze doen zich voor als een vriend, collega of familielid met een nieuw telefoonnummer, winnen het vertrouwen van hun slachtoffer en vragen hem of haar vervolgens met een doordachte "smoes" een flinke smak geld over te maken.

Explosief meer meldingen

De afgelopen 4 maanden is het aantal meldingen van dit soort fraudes al explosief gestegen. Er kwamen bij de Fraudehelpdesk bijna 300 meldingen over binnen. Ter vergelijking: over heel 2017 waren het er nog geen 50.

Het Sinterklaasfeest, Kerst en Oud en Nieuw zijn volgens cyber-expert Mary-Jo de Leeuw 'cashmomenten' voor internetcriminelen. "De feestdagen bieden oplichters volop mogelijkheden voor smoesjes", zegt ze. "En wil je iemand geld afhandig maken, dan heb je een goed excuus nodig."

Ernstig

"Ze maken er een heel ernstig verhaal van", zegt De Leeuw. "Mijn vlucht is geannuleerd, wil je geld overboeken naar mijn vriendin zodat we nieuwe tickets kunnen kopen?" Krijg je zo'n berichtje van je dochter die in de Kerstvakantie met vriendinnen een wintertripje maakt, trap er dan niet in.

"Help, ik moet mijn huur binnen twee uur overmaken anders word ik eruit gegooid. Maar mijn pinpas is gestolen toen ik kerstinkopen deed." De Leeuw: "Ook zo'n berichtje mag je wantrouwen."

Social engineering

Deze vorm van fraude wordt social engineering genoemd. "Op openbare kanalen garen fraudeurs naar informatie over hun slachtoffers", legt De Leeuw uit.

Via bijvoorbeeld Marktplaats of een bedrijfswebsite achterhalen ze het telefoonnummer van het slachtoffer. Die krijgt een WhatsApp-berichtje van iemand die hij of zij vertrouwt. "Hallo Marieke hier, dit is mijn nieuwe nummer, de oude kan weg."

Fraudeurs plukken bijvoorbeeld een foto van jouw vriend, familielid of collega van Facebook of Instagram. Ook zien ze daar precies hoe jullie met elkaar praten en wat jullie bindt. "Met alle informatie die ze kunnen vinden doen ze zich heel overtuigend voor als jouw bekende."

Na wat geklets over en weer, komt de aap uit de mouw: "Ik zit met een probleem. Ik heb geld nodig, kun je me helpen?"

"Hij wist alles van mijn zoon"

De criminelen weten ontzettend veel van hun slachtoffers. Bij Anton* deed de oplichter zich voor als zijn zoon en troggelde zo 1750 euro van hem af. "Hij wist alles van mijn zoon. Hij wist over een verbouwing van zijn huis, de namen van neven en nichten en dat hij op vakantie naar de Ardennen zou gaan."

"De oplichter zei dat de plaatsing van een nieuw dakraam niet doorging als er die dag niet betaald zou worden, en dus heb ik het geld overgemaakt", zegt hij tegen de NOS. "Ik kwam erachter dat ik erin was getrapt toen de hacker een fout in de naam van de partner van mijn zoon maakte."

Anton belde toen de vrouw van zijn zoon. "Die zei dat mijn zoon niet in de Ardennen, maar gewoon naast haar op de bank zat."

Sociale druk

Dat er de laatste tijd zoveel meldingen van WhatsApp-fraude zijn, hangt volgens De Leeuw ook samen met betaalontwikkelingen en sociale druk die we onszelf opleggen. "Het is super makkelijk om geld over te maken met je telefoon, tegelijkertijd voel je de druk om meteen te betalen."

Via WhatsApp wordt een betaalverzoek verstuurd, dat je vervolgens makkelijk via een app op je telefoon kunt betalen. De blauwe vinkjes verraden aan je chatgenoot dat je het bericht gelezen hebt. Dat legt druk op iemand. "We zijn geneigd meteen te reageren."

Politie

De politie is bekend met het fenomeen, maar zegt niet altijd snel wat te kunnen doen. "In het algemeen moeten er voldoende aanknopingspunten zijn om een onderzoek in te kunnen stellen."

Maar er zijn toch al veel gegevens bekend, zou je zeggen: het bankrekeningnummer en telefoonnummer dat de oplichter gebruikt bijvoorbeeld. "Maar het proces om bij een verdachte uit te komen is intensief en soms ook langdurig", zegt een woordvoerder van de politiekorpsleiding. "We zien bijvoorbeeld vaak dat ze in het buitenland zitten en dan moet de politie een speciaal opsporingsbevel hebben."

Scherm accounts af

Het advies van de politie luidt: "Dubbelcheck en verifieer altijd even of je wel echt met die bekende te maken hebt. App, bel of mail diegene op een ander nummer of e-mailadres dat je van hem of haar kent. Pas als dan blijkt dat je kennis/familielid echt hulp nodig heeft, weet je dat het appje betrouwbaar is."

De Leeuw voegt daar nog iets aan toe: "Scherm al je accounts af. Mensen zijn geneigd hun hele leven op sociale media te gooien. Waarom doe je dat? Er wordt misbruik van gemaakt."

* Om privacyredenen zijn niet de echte namen van slachtoffers gebruikt.