Miljoenen als James kunnen in VS niet stemmen door strenge wetgeving

• Heleen D'Haens

  redacteur Buitenland

Weinig aan de verschijning van James Gray doet vermoeden dat hij dakloos is. En toch. De forse man van 52, vader van twee kinderen en liefhebber van Apple-producten, raakte vorig jaar in de staat Virginia zijn huis kwijt toen hij na een zwaar auto-ongeluk niet meer kon werken en een huurachterstand opliep.

Toen hij kort daarna ook zijn portemonnee verloor, met daarin zijn identiteitskaart en rijbewijs, leek de kans op een nieuw huis verkeken. "Om iets te huren, en zeker om een huis te kopen, moet je je kunnen identificeren. Maar een nieuw identiteitsbewijs krijgen, lukte me niet."

Gray verbleef een tijd in een daklozenopvang, en slaapt nu bij een vriend in een ziekenhuiskamer. In de video vertelt hij zijn verhaal:

Via de opvang waar hij verbleef, in de stad Reston in Noord-Virginia, kwam Gray in contact met medewerkers van Spread the Vote: een politiek neutrale organisatie die mensen in zijn situatie helpt om weer een identiteitsbewijs te krijgen. Deels is de bedoeling daklozen te helpen aan huisvesting en gezondheidszorg, maar de voornaamste reden is een andere: Spread the Vote wil kwetsbare mensen helpen stemmen. Want ook daarvoor is in verschillende Amerikaanse staten, zoals in Virginia, een identiteitsbewijs nodig.

Meer regels, meer verwarring

De strenge vereisten om te stemmen zijn in Amerika een relatief recent fenomeen. Waar in 2006 nog in geen enkele staat een identiteitsbewijs met foto nodig was, is dat nu in twintig staten het geval. In veertien andere is een identiteitsbewijs zonder foto voldoende.

"Zo'n kaartje krijgen klinkt eenvoudig, maar dat valt erg tegen", zegt Christelles Brown, directeur van Spread the Vote Virginia. "Meer regels brengen ook meer verwarring met zich mee. Veel mensen weten niet welke formulieren ze moeten invullen. Dan is het makkelijker om te zeggen: laat dat stemmen maar zitten."

Dat wil Spread the Vote voorkomen. De organisatie werd opgericht na de presidentsverkiezingen in 2016, toen bleek dat naar schatting 21 miljoen Amerikanen niet hadden gestemd omdat ze niet voldeden aan de vereisten om zich te registreren. Inmiddels is Spread the Vote actief in vijf staten die bekendstaan om de strenge eisen voor mensen die willen stemmen. Vrijwilligers sporen mensen op die niet geregistreerd zijn, helpen hen papieren in orde te krijgen en springen bij in de kosten. Dat geld haalt de organisatie vooral uit private donaties.

Opkrabbelen

"De mensen die we helpen, zijn vaak mensen die weer overeind proberen te krabbelen", zegt Christelle Brown. De meeste nieuwe stemmers die Spread the Vote registreert zijn arm, dakloos of komen net uit de gevangenis.

"De voornaamste moeilijkheden zijn het identiteitsbewijs met foto, en het vervoer om dat te kunnen aanvragen", merkt Brown. Dat laatste geldt volgens haar vooral op het platteland: "In sommige van de gebieden waar wij actief zijn, moet je om een identiteitsbewijs aan te vragen een uur rijden met de auto. Openbaar vervoer is daar niet. Probeer daar zonder rijbewijs maar te komen."

Strenge wetten rond stemregistratie kwamen in de VS landelijk in het nieuws door een wet in Georgia. In die staat werd de registratie van 50.000 stemmers geannuleerd omdat de gegevens op het registratieformulier exact overeen moesten komen met de gegevens in andere databanken van de staat. Een fout accent, koppelteken of initiaal leidde ertoe dat iemand niet als stemmer geregistreerd werd.

Democraten beschuldigden de Republikeinse gouverneur van Georgia, die verantwoordelijk was voor de wetgeving, van beïnvloeding. De nieuwe wet trof vooral zwarte Amerikanen, die over het algemeen meer geneigd zijn Democratisch te stemmen. Een federale rechter beoordeelde de wet afgelopen week als te streng, en stelde dat de regels nog voor de verkiezingen van morgen versoepeld moest worden.

Of de vereisten om te stemmen ook in Virginia bewust bedoeld zijn om bepaalde groepen uit te sluiten, kan Christelle Brown niet zeker zeggen. Voor haar is wel duidelijk dat vooral kwetsbare mensen erdoor geraakt worden. "Voordat ik deze baan kreeg, had ik geen idee hoe moeilijk het voor sommige mensen is om een identiteitsbewijs te krijgen", zegt ze. "Dat heeft op bepaalde groepen meer impact dan op andere."

"We zijn trots dat wij voor die mensen iets kunnen betekenen", zegt Brown. In heel Virginia hebben meer dan 70 vrijwilligers in totaal 200 mensen geholpen zich te registreren. "Zodat ze kunnen stemmen, maar natuurlijk ook om hen vooruit te helpen met andere dingen, zoals huisvesting of medische zorg", benadrukt Brown.

Voor het eerst

Voor James Gray was de hulp in elk geval meer dan welkom. Voorlopig slaapt hij op de bank in de ziekenhuiskamer van een vriend die is opgenomen met diabetes. Als die binnen enkele dagen ontslagen wordt, hoopt hij nog maar even op straat te moeten slapen. Sinds kort heeft hij een baan in de lokale bioscoop, en hij zoekt nog een tweede voor overdag. "Dan kan ik eindelijk weer een huis betalen."

En hij gaat stemmen, dinsdag. "Vooral nu, met zoveel geweld en negativiteit, voelt het goed om mee te beslissen." Het wordt zijn eerste stem in 52 jaar. Op wie wil hij niet zeggen, maar wel dat hij er zin in heeft: "Pas toen ik het recht om te stemmen kwijtraakte, besefte ik hoe belangrijk ik het eigenlijk vond".

Wat staat er dinsdag op het spel voor Trump? Correspondent Wouter Zwart legt het uit: