'Making a Murderer is geen realiteit, dat moet de kijker beseffen'

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

De Netflix-documentaireserie Making a Murderer, over de verkrachting van en moord op de Amerikaanse Theresa Halbach, is ontzettend populair. Afgelopen vrijdag verschenen nieuwe afleveringen, die de veroordeling van moordverdachte Steven Avery en zijn neef Brendan Dassey volgen. Opnieuw komt er kritiek: de serie volgt vooral de advocaten van Avery en Dassey en niet de aanklagers. Daardoor ontstaat bij veel kijkers het gevoel dat de veroordeelden onschuldig zijn. Is de serie te gekleurd?

"Making a Murderer laat niet de werkelijkheid zien, dat moet je als kijker wel begrijpen. Het is een verhaal gebaseerd op de waarheid, maar ingekleurd met eisen van commercie en drama", zegt Willemien Sanders, mediawetenschapper aan de Universiteit Utrecht, gepromoveerd op ethiek en non-fictie.

Dat is niet fout en wel ethisch verantwoord, gaat Sanders verder. "Als documentaire- of filmmaker heb je artistieke vrijheid. Een documentaire is anders dan journalistiek. Het is een kunstvorm waarbij de normen en waarden van de journalistiek niet gehanteerd hoeven te worden."

De eerste afleveringen in 2015 maakten veel los en leidden tot een golf van verontwaardiging over de methoden die politie en justitie gebruikten om de zaak op te lossen. Wereldwijd werd er gedemonstreerd tegen de celstraf van Avery en Dassey. Politiemensen die in de serie voorkwamen, werden bedreigd.

"Deze docu is gemaakt voor een commercieel platform. Het is geen spannend verhaal als er geen drama in de serie zit. Er moet hoop blijven op een andere uitkomst (Avery of Dassey die worden vrijgesproken, red.), anders haakt de kijker af", zegt Sanders. "Framing helpt dan om dat drama te creëren en dat zie je hier ook."

Reality-televisie of realiteit?

Toch is er wel al een verschil te zien tussen de oude en nieuwe afleveringen, zegt mediawetenschapper aan de Universiteit Utrecht Linda Duits. "De makers zijn zich wel bewuster geworden van de gevolgen. Ze laten in de eerste afleveringen van het tweede seizoen ook zien hoeveel Making a Murderer teweegbracht. Het eerste seizoen ging over het onrecht in het Amerikaanse rechtssysteem, maar leek op een rechtbankdrama. Dat was een probleem, want het gaat hier over echte mensen."

Dat aspect maakt volgens Duits de serie juist wel ethisch onverantwoord. "Het is oneerlijk ten opzichte van Avery, want hij heeft hoop gekregen, en het is ook oneerlijk voor alle betrokkenen. Eigenlijk is het een soort reality-televisie en dat is per definitie onethisch want de emoties van echte mensen worden uitgebuit om mooie televisie te maken."

De serie kan juist ook een positief effect hebben, zegt criminoloog Ilse van Leiden. "Er kunnen allerlei omstandigheden zijn waardoor iemand ten onrechte wordt veroordeeld en door een serie wordt de rechtspraak, opsporing, verdediging en het OM scherp gehouden", zegt Van Leiden.

Daarnaast is er een kans dat onterecht veroordeelden door deze true crime-series zich nog harder zullen maken voor herziening van hun zaak, zegt Van Leiden.

Het is de vraag wat de makers van de serie, Laura Ricciardi en Moira Demos, wilden bereiken. "Ze laten de kijker achter met veel vragen. Zijn de mannen onschuldig? De veroordeling is vrij overtuigend. Daarom vraag ik me af of ze er zijn ingeluisd", zegt mediadocent Sanders. "De makers lijken te zeggen: kijker, oordeel zelf maar. Alleen kiezen ze er daarbij wel voor om veel meer aandacht te geven aan de advocaten van Avery, dan aan de tegenpartij." Sommige mensen van de tegenpartij wilden ook niet meewerken aan de serie.

Volgens Duits hebben de makers hun doel misschien te goed bereikt. "Ze wilden laten zien wat er fout gaat in het Amerikaanse rechtssysteem door een zaak als die van Avery uit te lichten. Maar door zoveel empathie voor Avery te creëren, denken kijkers dat zij de jury zijn. Je bent alleen geen jurylid, want je krijgt niet de waarheid te zien. De docu laat niet zien hoe het echt ging in die rechtszaal. Alleen delen daarvan. De serie is zo meeslepend dat het bijna onmogelijk is om niet op de stoel van de jury te gaan zitten."

De kritiek op de serie wil niet zeggen dat de serie zonder meer slecht is, zegt Sanders. "Ik heb me geen moment verveeld. Het is echt een spannende serie. Maar in plaats van onethisch vind ik 'm uiteindelijk niet zo goed doordat hij niet in zijn opzet slaagt: we kunnen namelijk geen echte afweging maken, omdat we geen coherent verhaal krijgen over wat zich afgespeeld heeft", zegt Sanders.

"Op Netflix speelt een commercieel belang, dus de vraag is of je kunt verwachten dat hier een documentaire afgewogen is. Daarom is Netflix misschien niet het beste platform voor dit soort complexe verhalen."