Kan het Italiaanse begrotingstekort leiden tot EU-sancties?

Het Italiaanse tekort op de begroting voor 2019 is een schoffering van de Europese bestedingsregels, dat zei de Europese Commissie deze week. Maar sancties, zoals het opleggen van hoge boetes, is niet alleen moeilijk maar ook een onwenselijke ontwikkeling, zeggen economen.

Met het indienen van de ontwerpbegroting geeft de Italiaanse regering een duidelijk signaal af: de begroting van komend jaar is voor de Italiaanse burger. De pensioenleeftijd gaat omlaag, er komen gunstige belastingtarieven voor ondernemers en een basisinkomen voor de allerarmsten. Het prijskaartje: 37 miljard euro, per jaar.

Daardoor zal het begrotingstekort volgens de regering oplopen tot 2,4 procent. Dat terwijl minister Tria van Financiën de eurolanden deze zomer nog beloofde dat 1,6 procent het maximum zou zijn. Een verbroken belofte dus. Maandag heeft Italië formeel de laatste kans om nog aanpassingen te doen en een toelichting te geven op de ingeleverde cijfers. Cijfers die de Europese Commissie en Nederlandse ministers al als 'ernstig en zorgwekkend' hebben bestempeld.

Wat als de partijen het de komende weken niet eens worden?

Ingewikkeld beleid

Formeel gezien is maandag een deadline, maar ook daarna kan er politiek gezien nog van alles gebeuren, zegt Harald Benink, hoogleraar banking en finance aan Tilburg University. "Uitstel, heroverwegen. Het is maar de vraag of de reactie van Italië overtuigend is, anders komt er zeker een volgende ronde."

Benink voorspelt dat het gevecht tussen Rome en de Europese politieke leiders na de toelichting van maandag niet voorbij is. Ook kan de EU sancties opleggen, maar dat het zover komt, is erg onwaarschijnlijk. "De Europese Unie heeft beleid voor staten met excessieve tekorten vastgelegd in het begrotingspact. Maar dat is heel gedetailleerd, en om daar gebruik van te maken - en boetes uit te delen - moet de commissie een ingewikkeld traject doorlopen."

Het is dan de praktijk dan ook nog nooit gebeurd dat de EU een lidstaat zo bestrafte.

Toch zijn de regels er niet voor niets, legt econoom Bas Jacobs uit. "Ook al worden de begrotingsregels geregeld overschreden, ze hebben wel een disciplinerende werking."

Uiteindelijk moeten landen die te veel hebben geleend en banken die te veel hebben uitgeleend zelf hun problemen oplossen, zegt Jacobs. Begrotingsregels zijn dan niet meer nodig.

De econoom denkt dat een land in crisis failliet moet kunnen gaan. Maar daarvoor is het wel noodzakelijk dat er een sterke bankenunie is. "Alleen dan kan worden voorkomen dat een faillissement voor grote schokken zorgt in het financiële stelsel."

De Europese begrotingsregels zijn op zichzelf veel te strikt, vindt hoogleraar economie en oud-Centraal Plan Bureau directeur Coen Teulings. Ze zijn daardoor niet geloofwaardig. Italië heeft weinig speelruimte omdat de Italiaanse economie al 15 jaar niet of nauwelijks groeit en de staatsschuld te hoog is. Boetes vanuit Europa zullen volgens hem niet erg behulpzaam zijn om het land weer terug op het rechte pad te krijgen.

Sancties zoals boetes vindt Teulings niet wenselijk. Ze schuren met de problemen waarmee het land kampt: een staatsschuld van ruim 130 procent van de Italiaanse economie. "Een land met te hoge uitgaven opzadelen met hoge boetes, lost het probleem niet op."

Ook Jacobs vraagt zich af of stevig ingrijpen door Europa wel verstandig is. "We moeten onszelf afvragen: is het een goed idee als de Europese Unie veel te zeggen krijgt over de begroting van een soeverein land? Dat kan zich tegen Europa keren, zoals de opkomst van populisten, ook in Italië, laat zien."

Financiële steun

De huidige crisis in Italië is vooral een crisis van het politieke systeem, zegt Teulings. Het wantrouwen van Italiaanse burgers in hun politici, heeft tot gevolg dat de burger de Europese Unie als reddingsboei beschouwt. Daar heeft de Italiaanse politiek rekening mee te houden. "Het zal veel getouwtrek opleveren, maar uiteindelijk zal Italië inbinden."

De Italianen zullen volgens Teulings bovendien sneller inbinden zodra de financiële markten gaan piepen. Dat doen ze al: de rente op Italiaanse staatsobligaties steeg vrijdag naar het hoogste niveau in vier jaar. De rente op een tienjarige staatslening stond op het hoogtepunt op 3,8 procent. Investeerders lijken te vrezen voor de gevolgen van een ruzie tussen de Europese Unie en Italië over de Italiaanse begroting.

Volgens Teulings zullen dit soort signalen de Italiaanse regering uiteindelijk voor de keuze stellen hoe nu verder te gaan, en dan is er geen andere optie meer dan water bij de wijn te doen of een beroep te doen op financiële steun van Europa, maar die steun zal er alleen komen met harde voorwaarden. "Dat is voor hen nog veel erger."