Erdogan wil 'wiedergutmachung', maar Merkel is minder happig
Ze hebben sinds gistermiddag een uitgelezen onderwerp om het ijs wat te breken, en dat zal nodig zijn ook. Als de Turkse president Erdogan deze dagen op bezoek is bij de Duitse president Steinmeier en bondskanselier Merkel, kan hij beginnen met felicitaties. Want de organisatie van een EK voetbal gaat opnieuw aan Turkije voorbij, Duitsland werd door de UEFA aangewezen voor het toernooi van 2024.
De Turkse regering en zijn media presenteren het al als een reset, de ultieme wiedergutmachung: president Erdogan gaat naar Berlijn om weer vrede te sluiten met Duitsland en Europa. "Het is onze prioriteit om de afgelopen jaren volledig achter ons te laten", zegt Erdogan. Vandaag en morgen moet dat gaan gebeuren, tijdens zijn eerste bezoek aan Duitsland in vier jaar tijd.
Turkije verkeert sinds deze zomer in economisch noodweer, dus wil Erdogan vooral praten over het verstevigen van economische banden. Maar Europa, met bondskanselier Merkel voorop, verbindt aan nieuwe economische afspraken al een tijdje ook politieke eisen. Op dat terrein hobbelt Turkije alleen maar verder bij Europa vandaan.
Daarmee is de kans op een echt succes - nieuwe afspraken, warme woorden en grote doorbraken - heel klein. Toch kan Erdogan op voorhand tevreden zijn. Een ontvangst door de Duitse president Steinmeier, inclusief militaire eer en een staatsbanket, en meerdere ontmoetingen met bondskanselier Merkel. De fotomomenten die dat oplevert zijn het bewijs: hoe ongelukkig ook met alle veranderingen in Turkije, Europa erkent zijn macht.
Vijandbeelden
De nazi-vergelijkingen zijn uit speeches en kranten verdwenen, de vijandbeelden ook; er komt sinds deze zomer een andere toon uit Ankara richting Europa. Die beleidswijziging ging gelijk op met een andere drastische verandering: de Turkse munt, de lira, stortte in een diep ravijn en kwam voorlopig tot stilstand bij een waarde die 40 procent lager ligt dan aan het begin van dit jaar.
Meerdere sectoren van de Turkse economie staan sindsdien in crisis-stand. Bedrijven die afhankelijk zijn van importen of schulden hebben in het buitenland, verkeren plotseling op de rand van faillissement. De braindrain, hoogopgeleid personeel dat vertrekt, krijgt een nieuwe impuls. Uit recente cijfers blijkt dat in 2017 meer dan een kwart miljoen Turken hun land verlieten.
Ankara beseft dat er iets moet gebeuren, hoewel de Turkse regering officieel blijft ontkennen dat met het beleid iets mis is. De problemen worden veroorzaakt door de 'economische oorlog' die vooral Amerika tegen Turkije heeft ontketend. Een welwillende houding van Europa, de belangrijkste handelspartner van Turkije, zou inmiddels dus wel van pas komen. Erdogan zoekt deze dagen Duitse bedrijven op, wil financiële markten geruststellen en de politieke sfeer verbeteren.
Rechtsstaat
De beste uitkomst voor Erdogan zou zijn dat hij toezeggingen krijgt over visumvrij reizen en een vernieuwing van de douane-unie tussen Europa en Turkije. Zodat Turken zonder obstakels naar Europa kunnen, tariefmuren verder worden afgebroken en de handel tussen de twee soepeler gaat verlopen. Erdogan heeft die wensen al jaren boven aan zijn lijstje staan.
Bondskanselier Merkel gaf in 2017 al aan dat zulke afspraken er alleen komen als de rechtsstaat wordt hersteld in Turkije. Erdogan benadrukt regelmatig dat hij geen invloed heeft op de rechtsgang in zijn land en rechtbanken onafhankelijk zijn. Buiten Turkije zijn er weinigen die dat nog geloven. Tienduizenden politieke opponenten van Erdogan verloren in de afgelopen jaren hun baan, hun paspoort of werden gevangengezet.
Duitsland heeft daar rechtstreeks mee te maken: nog altijd zitten vijf Duitse staatsburgers vast in Turkije. De eerdere vrijlating van twee andere Duitsers had alle schijn van een politieke beslissing. Turkije is er door westerse landen meermaals van beschuldigd buitenlanders gevangen te nemen in een poging sterker te staan in diplomatieke onderhandelingen.
Autocraat
Zo'n geval van 'gijzelingsdiplomatie' heeft ook de relatie met de Verenigde Staten in de afgelopen maanden flink beschadigd. De Amerikaanse dominee Andrew Brunson zit al twee jaar vast op verdenking van betrokkenheid bij de mislukte staatsgreep in 2016. President Trump noemt die beschuldiging belachelijk en heeft economische sancties tegen Turkije ingesteld.
Reden te meer voor de Turkse regering om de banden met landen in Europa aan te halen. Ook Nederland merkt dat. Vorige maand was er plotseling een doorbraak in de ruzie tussen Nederland en Turkije, die voortsleept sinds de rel in Rotterdam in maart 2016. Er werden over en weer opnieuw ambassadeurs aangesteld en naar verwachting gaat minister Blok van Buitenlandse Zaken volgende week op bezoek in Turkije.
Het lijkt erop dat Europese hoofdsteden zich erbij neerleggen dat Turkije wordt bestuurd door een autocraat, met wie een nieuw soort relatie moet worden aangegaan. Tot 2015 werd de relatie tussen de EU en Turkije altijd gestaag steeds een beetje hechter. De jaren daarna was er steeds meer onenigheid, stilstand en hier en daar zelfs achteruitgang.
Nu zal worden gezocht naar een nieuwe vorm, die minder heeft van een vriendschap, en meer van een strategisch partnerschap. Want voor Europa blijft Turkije belangrijk. De vluchtelingendeal, de buffer die Turkije vormt tussen conflicten in het Midden-Oosten en Europa, zal Merkel willen bewaken. En het is ook in haar belang dat de Turkse economie niet in elkaar zakt. Dat kan ook Duitsland, dat grote handelsbelangen heeft in Turkije, diep raken.
