Stef Blok wilde in juli 'vrijuit spreken', maar bedong geen geheimhouding

• Ben Meindertsma en Hugo van der Parre

  Researchredacteuren

Minister Stef Blok wilde graag "vrijuit spreken" op de netwerkbijeenkomst met Nederlanders die bij internationale organisaties werken, op 10 juli in Den Haag. Dat heeft een medewerker van Blok vooraf aan de organisator van de bijeenkomst laten weten. Toch is nooit bedongen dat Bloks woorden vertrouwelijk waren en binnenskamers moesten blijven. Een en ander blijkt uit documenten die de NOS heeft verkregen met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).

Op de bijeenkomst met ongeveer zeventig landgenoten noemde Blok Suriname een "failed state" en zei hij geen enkel multicultureel land te kennen waar een "vreedzaam samenlevingsverband" is. Nadat opnames van de vragensessie via televisieprogramma Zembla naar buiten kwamen, ontstond in binnen- en buitenland ophef over de uitspraken.

Vrijuit spreken

Er lijkt geen vuiltje aan de lucht als er begin juni afspraken worden gemaakt over de toespraak die Blok zal houden tijdens de netwerkbijeenkomst. Blok vindt het prima om na zijn toespraak een vragensessie met de deelnemers te hebben, schrijft een van zijn ambtenaren. Wel schrijft dezelfde ambtenaar op 1 juni: "Liever geen speech in tuin met mooi weer, met het oog op wens dat M (minister. red.) vrijuit kan spreken".

Op vrijdag 6 juli krijgt Blok alle nodige informatie over de bijeenkomst "in de tas" mee naar huis. Daarbij zit de speech die hij zal uitspreken en een notitie over de aard van het evenement en de globale herkomst van de deelnemers. De minister leest dat er opnamen worden gemaakt: 'De toespraak zal worden gefilmd tbv beeldschermen in twee aangrenzende ruimtes in het Johan de Witthuis zodat alle deelnemers uw speech goed kunnen volgen'. Hoewel Blok dus graag vrijuit wil spreken, staat nergens in de notitie dat de bijeenkomst expliciet vertrouwelijk of strikt besloten is.

De deelnemers zijn eind mei al uitgenodigd voor 'het netwerk- en kennisevenement voor Nederlanders werkzaam bij internationale organisaties wereldwijd'. Op 13 juni en 4 juli krijgen de deelnemers nog eens mails met uitleg, maar nergens staat dat het om een besloten bijeenkomst gaat of dat het besprokene vertrouwelijk moet worden behandeld.

Groot succes

Op de bijeenkomst van 10 juli houdt minister Blok zijn toespraak en in een vraag-antwoordsessie gaat hij in op vragen uit de zaal. Na afloop zijn er mensen die bij de organisatie en onder elkaar hun verbazing uitspreken over het optreden van Blok, bevestigt een van de aanwezige ambtenaren in een mail aan zijn collega's, maar de eerste dagen blijft het rustig. Op maandag 16 juli stuurt de organisator nog een bedankje aan alle deelnemers. Hij noemt Touch Dutch Base 2018 "een groot succes".

De volgende avond neemt de redactie van het onderzoeksprogramma Zembla contact op met het ministerie. Om 20.19 uur krijgt het departement een mail met de boodschap dat Zembla "een publicatie in voorbereiding heeft voor morgen 12.00 uur over uitspraken die M heeft gedaan op de NCIF bijeenkomst op 10 juli". Zembla citeert in een bijgesloten mail een aantal uitspraken, stelt daar vragen over en wil woensdagochtend om 9.00 uur antwoord hebben. De ambtenaren vragen zich meteen af hoe Zembla aan video-opnamen is gekomen: "Mogelijk iemand van de deelnemers bij wie het verhaal en de antwoorden van M idd slecht vielen".

Not amused

Meteen na de publicatie reageert een aantal landen verontwaardigd op de uitspraken van Blok. Uit de opgevraagde documenten blijkt hoe Blok en zijn ambtenaren alles doen om de plooien weer glad te strijken. Vooral de Antilliaanse eilanden en Suriname zijn boos, maar ook Australië is 'not amused' dat de minister heeft gezegd dat de oorspronkelijke bevolking van Australië is uitgestorven. Blok sms't in het weekend zijn Australische ambtgenoot om de kou uit de lucht te halen.

Bij andere landen volstaat een sms'je niet. Blok spreekt met zijn Surinaamse collega af op Schiphol, waar zij toevallig op doorreis is. Een hoge ambtenaar die een afspraak had met de Poolse ambassadeur over een heel ander onderwerp, moet tekst een uitleg geven over de opmerking van Blok dat in Polen en Tsjechië mensen met een donkere huidskleur niet welkom zijn. Uiteindelijk belt Blok zelf met de Poolse minister om het uit te leggen. Ook met Turkije en Singapore is er contact in de week na de publicatie door Zembla.

De Tweede Kamer debatteert waarschijnlijk morgen met minister Blok over zijn uitspraken.