Wat macht en rijkdom met je hersenen doen

Nog geen paar uur nadat Tesla-topman Elon Musk een Thaise duiker uitmaakte voor pedo raakten ambtsgenoten Donald Trump en Vladimir Poetin verwikkeld in een strijd om als laatste bij de top in Helsinki aan te komen.

Het gedrag van de drie mannen leverde wereldwijd behoorlijk wat opgetrokken wenkbrauwen op, maar is toch goed te verklaren. Want rijkdom en macht veranderen je hersenen, vertelt psychiater Damiaan Denys in NOS Met het Oog op Morgen.

Abnormaal

"Macht en rijkdom abnormaliseren", zegt Denys. En daar zijn volgens hem twee redenen voor. "Je belandt als machtig of rijk persoon ten eerste in een sociaal isolement doordat je bijna niet meer deelneemt aan het 'normale' maatschappelijke leven en er ontstaat ten tweede wat ik een 'gebrek aan tekort' noem."

Volgens Denys moeten mensen door dat gebrek aan tekort steeds opnieuw op zoek naar nieuwe prikkels. "Ons dopamine-systeem wordt afgestompt bij overdaad. Dat zie je nu bij Elon Musk. Hij biedt steeds zijn hulp aan om nog de bevrediging te ervaren die komt bij erkenning van de wereld."

De Tesla-topman gaf vorige week zijn ingenieurs opdracht om te onderzoeken of zijn mini-onderzeeër kon helpen bij de redding van het Thaise voetbalteam. Volgens het hoofd van de Thaise reddingsoperatie waren die plannen praktisch onuitvoerbaar. Een Britse duiker noemde Musks aanbod "een pr-stunt".

Dat schoot Musk kennelijk in het verkeerde keelgat. Op Twitter maakte hij de duiker uit voor pedofiel: "We zullen een mini-sub maken die het helemaal tot het einde van grot vijf haalt, geen probleem. Sorry pedo, je hebt er echt om gevraagd." Later verwijderde Musk de tweet weer.

Het machtsspelletje van Trump en Poetin in Helsinki dan. Waarom vinden ze het zo belangrijk om niet eerder dan de ander aan te komen op een topontmoeting? Voor mensen die zo machtig zijn geworden, zijn het volgens Denys gek genoeg de kleine details die plots heel belangrijk worden.

"Het is helemaal niet erg om even op elkaar te wachten. Maar dit is voor hen een belangrijk spelletje om aan te tonen wie de grootste heeft. Eerste of laatste zijn, op een hoge of lage stoel zitten. Op dat niveau wordt het machtsspel gevoerd."

Een Amerikaanse onderzoeker van de universiteit van Berkeley publiceerde vorig jaar een onderzoek over macht, nadat hij twee decennia lang het gedrag van machthebbers had bestudeerd.

De onderzoeker stelde dat zodra we macht hebben, we vaardigheden verliezen die we nodig hadden om de macht te verkrijgen. De machthebbers uit het onderzoek toonden impulsiever gedrag, konden risico's minder goed inschatten en bleken minder empathisch dan het overgrote deel van de maatschappij.

Overleven

Relatief arme mensen komen juist positiever uit de bus. "Mensen uit lagere sociale klassen zijn empathischer en scherper in hun beoordeling van anderen omdat ze die vaardigheden nodig hebben om te overleven", vertelt Denys.

Volgens Denys vergt het zo veel discipline om normaal te blijven dat slechts weinigen dat lukt. Wie daar wel in is geslaagd? "Bill Gates. Hij bewaart een soort van moreel gedrag ondanks zijn rijkdom."

Onderzoekers denken dat het helpt als machthebbers door geliefden worden gewezen op hun gedrag. Ook zou het helpen om ze te laten denken aan momenten dat ze zich niet machtig voelden. Of dit ook voor Musk een uitkomst is, weet Denys niet. "Bij hem is het denk ik al een beetje een verloren zaak."