Trump benoemt nieuwe rechter: waarom is dat zo belangrijk?

• Eline de Zeeuw

  redacteur Buitenland

"Een uitzonderlijk persoon zal worden gekozen", verklapte Trump gisteravond al twitterend. Om 21.00 uur Amerikaanse tijd maakt de president, live op prime time tv, zijn benoeming van een rechter voor het Hooggerechtshof bekend.

Trump heeft zijn shortlist teruggebracht tot vier namen en kondigt vanavond aan wie de nieuwe rechter wordt. Het is een setting die aan zijn reality-serie The Apprentice doet denken, waarbij hij duidelijk maakt who's fired en who's hired.

Net als vorig jaar, toen Trump de Conservatief Neil Gorsuch voordroeg als hoogste rechter, kijken naar verwachting tientallen miljoenen Amerikanen naar de beslissende toespraak. Progressief Amerika houdt zijn hart vast, conservatieven zien hun kans schoon het hof eindelijk naar hun hand te zetten.

Het vertrek van de gematigde rechter Anthony Kennedy, die vorige week besloot dat het met zijn 81 jaar tijd is voor zijn pensioen, laat het hof verdeeld achter. Er blijven acht rechters over, gescheiden langs partijpolitieke en ideologische lijnen: vier conservatieven, vier progressieven.

De voordracht van een negende, zeer waarschijnlijk flink conservatieve rechter, betekent een belangrijke meerderheid voor dat eerste blok. Een die nog decennialang van grote invloed kan zijn: een rechter wordt door de president voor het leven aangesteld en kan met een beetje geluk dus tientallen jaren dienen.

Trump heeft zo de kans een flinke stempel te drukken op de koers die het verdeelde Amerika de komende jaren vaart. In een land gebouwd op the rule of law hebben de negen rechters namelijk het laatste woord.

In het indrukwekkende witte gebouw in Washington D.C., vlak achter het Capitool, worden wetten en presidentiële decreten aan de grondwet getoetst. En die, voltooid in 1787, biedt veel ruimte voor interpretatie. De negen rechters buigen zich daarom jaarlijks over zo'n honderd lokale of landelijke wetten.

Ze beslissen over kwesties als homorechten, de doodstraf en de macht van de president. Het hof oordeelde onlangs dat Trump het inreisverbod van inwoners uit overwegend islamitische landen mag handhaven en had in 2000 de beslissende stem in wie de presidentsverkiezingen won, nadat een geschil ontstond over de getelde stemmen.

Abortus

Nu is met name het recht op abortus inzet in de strijd om de benoeming van een nieuwe rechter. Sinds het hof dat recht 45 jaar geleden vastlegde in de beroemde zaak Roe vs. Wade, proberen tegenstanders het teruggedraaid te krijgen.

Tijdens zijn campagne paaide Trump hen door te beloven dat abortus dankzij hem weer verboden zal worden. Tegelijkertijd heeft Trump gezegd zijn kandidaten voor het Hooggerechtshof, die hij persoonlijk interviewde, er niet direct naar te vragen.

Duidelijk is, zoals The New York Times het verwoordde, dat het vertrek van Anthony Kennedy mogelijk nog generaties lang door echoot.

Hoewel de bijna-pensionado van oorsprong een conservatief is, was hij afgelopen jaren geregeld de swing vote. In verschillende kwesties stemde de rechter, in 1981 benoemd door president Reagan, regelmatig mee met de progressieven. Mede dankzij Kennedy's stem werd Obamacare overeind gehouden (6-3). Ook had hij in 2015 de beslissende stem in het oordeel dat homo's in elke Amerikaanse staat mogen trouwen (5-4).

Vanavond, wanneer de grote Amerikaanse zenders hun programmering onderbreken en live overschakelen naar het Witte Huis, draagt Trump zijn definitieve keuze voor. Toch is het daarmee nog niet helemaal klaar.

De Amerikaanse Senaat moet nog akkoord gaan met de benoeming. Tot vorig jaar was daar een meerderheid van 60 stemmen voor nodig, maar door de inzet van de zogenaamde nucleair option wisten de Republikeinen de regels te veranderen.

Nu is een gewone meerderheid van 50+1 genoeg om een rechter definitief voor het leven in het Hooggerechtshof te krijgen. Daarmee raakten de Democraten een wapen kwijt om kandidaten te blokkeren en hebben de Republikeinen genoeg zetels om Trumps benoeming goed te keuren.

En zo is de kans groot dat vanavond gelijk al duidelijk is who's hired.