Filmpjes van politiegeweld: doen agenten hun werk of gaan ze te ver?

• Mitchell van de Klundert en Anouk Kantelberg

  redacteuren NOS Online

Eens in de zoveel tijd duikt er een filmpje op van politieagenten die geweld gebruiken. Meestal volgen de beelden ruwweg hetzelfde script: we zien een schokkerige video van een scène op straat, een hoop gevloek en geschreeuw en uiteindelijk krijgt er iemand een klap of duw van een agent.

Voorbeelden waren er de laatste tijd genoeg. Neem de hardhandige arrestatie in het centrum van Rotterdam vorige maand of de uit de hand gelopen burenruzie in Dordrecht, waar de politie hard ingreep. Vorige week was er een filmpje waarin te zien is hoe een vrouw in Rotterdam zich bemoeit met een arrestatie. Ze wordt geduwd door een agent en er vallen vervolgens klappen.

Bekijk hieronder het filmpje van de confrontatie in Rotterdam:

De verontwaardiging over de filmpjes is vaak groot op social media en de vraag is dan: doen de agenten gewoon hun werk of gaan ze misschien te ver?

De context mist

Verschillende politieorganisaties zijn overtuigd van het eerste, zeggen ze tegen de NOS. Ook wijzen ze erop dat je, als je alleen naar de filmpjes kijkt, nooit het hele verhaal kent. De smartphone wordt er vaak pas bijgepakt als de situatie al uit de hand is gelopen en de toedracht is dan van horen zeggen.

De beelden die online komen, zijn vaak geen weergave van het volledige incident, zegt politiewoordvoerder Lisette van Bale. De ontbrekende context wil de politie wel graag geven zegt ze, maar dat kan niet altijd, of het duurt een tijd. "We kijken naar de hele context van de situatie en praten met de agenten, ooggetuigen en eventuele slachtoffers. Zorgvuldigheid staat bij ons altijd voorop."

Je zou iedere interactie met de politie moeten filmen, nog voordat het uit de hand loopt, zegt Jair Schalkwijk van Controle Alt Delete, een organisatie die geweld en etnisch profileren door de politie in kaart probeert te brengen. "Het filmen moet je in eerste instantie doen om bewijs te verzamelen van de interactie. Niet om een sensationeel filmpje te willen maken dat je zonder context op sociale media kan slingeren."

Volgens Schalkwijk creëer je meer context door meerdere mensen tegelijk te laten filmen. Hij zegt dat videomateriaal tegenwoordig cruciaal is en wijst op de dood van de Arubaan Mitch Henriquez. "In een persbericht verklaarde het OM dat hij in het politiebusje onwel was geworden. Daarna verscheen een filmpje van een omstander waaruit bleek dat hij bewusteloos in de ME-bus gehesen werd." De agenten werden veroordeeld tot zes maanden voorwaardelijk. Schalkwijk: "Je kan je afvragen wat er was gebeurd als het filmpje er niet was geweest."

Filmen belemmert niet

Of er nu wel of niet gefilmd wordt door omstanders, dat maakt voor de politie niet uit, zegt Van Bale. "De mogelijkheid dat omstanders filmbeelden maken van incidenten mag agenten niet belemmeren in hun werk en dat doet het ook niet. Er is bij de agenten heus wel het bewustzijn dat omstanders filmpjes en foto's kunnen maken, maar de collega's voeren gewoon het werk uit dat ze moeten doen."

Anders optreden als je wordt gefilmd doe je niet, zegt zowel de politievakbond ACP als de Politieacademie. Volgens de organisaties zien agenten het filmen niet als een belemmering, maar hoort het simpelweg bij het werk. Agenten weten dat ze gefilmd kunnen worden en daar wordt in de opleiding aandacht aan besteed.

Maar het draait bij de filmpjes natuurlijk om het geweld dat erin te zien is.

Mensen schrikken iedere keer weer als ze worden geconfronteerd met geweld door politieagenten en daar moeten we als samenleving aan wennen, zegt politiewetenschapper Jaap Timmer. "Dingen escaleren soms en agenten zijn nu eenmaal bevoegd om geweld te gebruiken om hun taak uit te voeren. Dat ziet er nooit leuk uit."

142 disciplinaire onderzoeken

Hoewel agenten dus bevoegd zijn om geweld te gebruiken, gaat het ook weleens mis. Volgens cijfers van de politie zijn er in 2017 142 disciplinaire onderzoeken geweest tegen agenten vanwege gebruik van geweld. Dat is ongeveer zo'n 1 procent van het totaal aantal keren dat de politie geweld gebruikt, met bijvoorbeeld een wapenstok, pepperspray of een vuurwapen.

Uit eerder door de NOS opgevraagde gegevens blijkt dat schadeclaims die bij de politie zijn ingediend relatief vaak te maken hebben met het gebruik van geweld door agenten. Tussen 2013 en halverwege 2017 werd hiervoor 497 keer in een claim ingediend. Alleen het binnenvallen van panden leverde meer claims op.

Onbekend is nog hoeveel aangiftes tegen agenten worden gedaan vanwege geweld. Disciplinaire onderzoeken hoeven namelijk niet per se het gevolg te zijn van een aangifte.

Peije de Meij, dossierhouder geweld bij de Nationale Politie, denkt dat er weinig aangifte wordt gedaan. "Veel mensen doen geen aangifte, want ze hebben wel in de gaten dat ze zelf verkeerd bezig waren."

Volgens Controle Alt Delete doen mensen juist om een andere reden geen aangifte. "We zien dat mensen geen klacht indienen tegen de politie omdat ze er geen vertrouwen in hebben dat de klacht op een goede onafhankelijke manier wordt opgepakt", zegt Schalkwijk.

Geweld moet worden gemeld

Al het gebruikte geweld moeten agenten sowieso melden bij hun leidinggevende, zegt De Meij. Als dan blijkt dat het buitenproportioneel was, volgt in de meeste gevallen "een professioneel gesprek" met de agent. "Het Openbaar Ministerie stelt ook een onderzoek in waarmee we samen bekijken of de agent zijn vaardigheden goed heeft laten zien. We kijken heel kritisch en vegen niets onder het tapijt."

Voor het OM maakt het daarbij niet uit of de agent in kwestie gefilmd is. "Of de betreffende aanhouding gefilmd is en viral gaat is niet van invloed op het onderzoek", legt een woordvoerder uit. "Wel maken dergelijke filmpjes deel uit van het onderzoek."

Filmpjes waarin agenten hardhandig optreden, zullen nog vaker langskomen. Het hoort er intussen bij is de opvatting van de politie. "We keken in het begin erg op van de filmpjes", zegt De Meij. "Maar ze veranderen niets aan het politiewerk."