Willem-Alexander, de verbindende koning die 'soms iets te gewoon is'

• Paulus Houthuijs

  redacteur Online

Hoe ben je als vorst in de 21ste eeuw overtuigend zónder arrogant over te komen? Normaal doen, handel promoten en proberen te verbinden, dat is nu bijna vijf jaar het antwoord van koning Willem-Alexander op deze vraag. Een ogenschijnlijk succesvolle strategie, maar niet zonder valkuilen.

"Ik denk dat hij soms iets doorslaat in het gewoon zijn", zegt merkdeskundige Marc Oosterhout. Hij en NOS-royaltyverslaggever Kysia Hekster en NOS-redacteur Koninklijk Huis Piet van Asseldonk blikken terug op een half decennium koning Willem-Alexander.

Bekijk hieronder het verschil tussen koningin Beatrix en koning Willem-Alexander in een video van nog geen twee minuten:

De warmte van zijn oma Juliana: dat was altijd het voorbeeld van de kroonprins. Heel anders dan de meer afstandelijke stijl van zijn moeder, Beatrix. "Die wilde haar onderdanen weleens de les lezen", zegt Van Asseldonk.

Vergelijk dat beeld eens met de koning die pannenkoeken bakt voor zijn volk. "Het blijkt uit alles", zegt Van Asseldonk. "Willem-Alexander zoekt liever contact met 'gewone mensen' dan dat hij gewichtige toespraken houdt."

Hekster ziet die benaderbaarheid ook terug in het contact met de media. "Beatrix zei haast nooit iets op camera, de koning doet het juist structureel bij staatsbezoeken. Overigens heb ik niet de indruk dat hij dat altijd even leuk vindt, of het even soepeltjes doet, maar hij hecht er wel waarde aan."

Koning koopman

Nog een groot verschil met zijn moeder is de vervaagde grens tussen staatsbezoeken en handelsmissies. Willem-Alexander staat niet voor niets bekend als koning koopman. Samen met koningin Máxima gaat hij standaard op de foto met de handelsmissiedelegatie.

Het koningspaar zet zich bij elk bezoek in voor het bedrijfsleven. En beslist niet alleen voor de grote jongens, bleek onlangs uit een onderzoek van het Financieele Dagblad. "Het koningspaar legt opvallend veel nadruk op vernieuwende mkb's, startups en techbedrijven", zei FD-Journalist Rob de Lange vorige week.

Wat levert dat allemaal op? Zoiets valt natuurlijk lastig te objectiveren. Volgens de FD-journalist brachten recente staatsbezoeken bijna een miljard euro aan contracten in het laatje. Maar hoeveel dat geweest zou zijn zonder koninklijke aanwezigheid, dat blijft giswerk.

De balans van kosten en baten is de eeuwige discussie rondom het Koninklijk Huis. Vooral de eerste jaren van Willem-Alexanders koningschap laaide die weer op. Bijvoorbeeld over de publieke kosten voor het hek om zijn vakantievilla in Griekenland. Of over de verbouwingen van paleizen, die veel duurder en omvangrijker bleken dan eerder gemeld.

Een charmeoffensief was het koninklijke antwoord. De Oranjezaal van Paleis Huis ten Bosch ging tijdelijk open voor publiek. Ook de deuren van Paleis Noordeinde werden in de zomer geopend. En voor Willem-Alexanders 50ste verjaardag werden 150 burgers uitgenodigd voor een diner in het Paleis op de Dam.

"Dat zijn dingen die Beatrix echt niet deed", zegt Hekster.

Hekster denkt dat de koning zo publieke verantwoording aflegt. "Alsof hij wil laten zien: hier betalen we allemaal voor. Die openheid zou nog beter kunnen, maar hij zet er meer stappen in dan zijn moeder."

Meer dan de helft van de Nederlanders vindt dat er meer openheid moet zijn over de kosten van het Koninklijk Huis. Dat bleek uit een onderzoek van Ipsos vorig jaar. Daaruit bleek ook dat het vertrouwen in onze vorst weer lichtelijk is gestegen. Na de troonwisseling was dat juist geleidelijk gedaald, maar die trend is sinds vorig jaar gekeerd.

'Een beetje plat'

Toch is er ook een schaduwzijde aan al die openheid en toenadering. Een juichende koning verliest immers iets van zijn majesteitelijke glans. "Als ik hem zo bij de Olympische Spelen zie hossen, dan denk ik soms: hmm, dat is toch wel een beetje te plat. Je bent toch koning. Dat moet je altijd beseffen", zegt merkgoeroe Oosterhout.

Het is een balanceeract. Te statig en afstandelijk zijn, komt arrogant over. Aan de andere kant wil je ook serieus genomen worden als koning. "Anders denken mensen: waarom een slordige 100 miljoen euro (kosten van de beveiliging inbegrepen) per jaar besteden aan een man die ook maar normaal is?", zegt Van Asseldonk.

Het typetje Willy uit het satirische Lucky TV laat het uiterste van dit scenario zien:

Oosterhout denkt dat deze filmpjes Willem-Alexander alleen maar in de kaart spelen. "Nederlanders houden van zelfspot en zo lijkt het net alsof de koning dat zelf doet. Dat ervaren mensen denk ik positief."

De koning wordt te kijk gezet, maar nooit gemeen afgezeken in Lucky TV, vindt Van Asseldonk. En het beeld sluit volgens hem aan bij het imago van de koning. "Het is geen nadeel, omdat het in kern wel klopt wat de mensen van hem denken."

Dus?

Onder de streep vinden de deskundigen dat Willem-Alexander in vijf jaar is gegroeid als koning. Hij is veel dichter tot de Nederlanders gekomen dan zijn moeder als koningin. En de economie is steeds verder op de voorgrond beland.

"Zijn strategie komt best aardig uit de verf", zegt Oosterhout. Met als kanttekening dat de koning niet té normaal moet gaan doen.

"Hij is steeds zelfverzekerder en losser geworden", sluit Van Asseldonk af. "Maar we moeten ons tegelijkertijd realiseren dat we hem niet echt kennen. Want elk openbaar optreden is tot achter de komma voorbereid."