Wat als Trump speciaal aanklager Mueller ontslaat?

• Eline de Zeeuw

  redacteur Buitenland

"Waarom ik Robert Mueller niet gewoon ontsla?", herhaalde een ziedende Trump eerder deze week de vraag van een journalist. De FBI had even daarvoor invallen gedaan bij Michael Cohen, de advocaat van de Amerikaanse president. "Het is een schandaal!", vervolgde Trump foeterend in het Witte Huis. "We gaan zien wat er gebeurt. Veel mensen zeggen dat ik hem moet ontslaan."

Dat Trump van de speciaal aanklager (en het Rusland-onderzoek) af wil is geen geheim. Geruchten daarover zingen al langer rond in Washington. Maar Mueller op straat zetten gaat niet zomaar en heeft grote gevolgen, waarschuwen deskundigen. "Zo'n paardenmiddel leidt onvermijdelijk tot een enorme constitutionele crisis", zegt Amerika-expert Koen Petersen. "Dat hebben we bij Watergate ook gezien."

'Heksenjacht'

Bij de huiszoekingen in Michael Cohen's kantoor in het Rockefeller Center en zijn New Yorkse hotelkamer, nam de FBI stapels documenten en veel e-mails in beslag. Daar zat ook vertrouwelijke correspondentie bij tussen Cohen en zijn cliënt Trump.

De tip die leidde tot de invallen bij Trump's 'juridische pitbull' - zoals Cohen al jaren bekend staat - kwam van het team van Robert Mueller: de speciaal onderzoeker die het onderzoek leidt naar de Russische inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016.

"EEN ECHTE HEKSENJACHT", oordeelde Donald Trump in een tweet. En "een rechtstreekse aanval op ons land". Mueller is volgens hem veel te ver gegaan in het, zoals hij het noemt, 'Fake & Corrupt' Rusland-onderzoek.

In juni en december zou Trump ook al op het punt hebben gestaan om Mueller aan de kant te zetten. Maar het is voor het eerst dat de Amerikaanse president Mueller's positie in zulke zware bewoordingen onder druk zet.

Witte Huis-woordvoerder Sarah Sanders zette de woorden nog meer kracht bij door te benadrukken dat Trump zeker gelooft dat hij de macht heeft de speciaal onderzoeker te ontslaan.

Plaatsvervanger aanwijzen

Experts denken daar anders over. "Volgens de wet is de enige die Mueller de laan uit kan sturen, de persoon die hem heeft aangesteld: Rod J. Rosenstein, de onderminister van Justitie", zegt Amerika-deskundige Koen Petersen. Normaal gesproken heeft alleen de minister van Justitie die bevoegdheid, maar omdat Jeff Sessions heeft beloofd zich verre van het Rusland-onderzoek te houden is het nu de verantwoordelijkheid van Rosenstein.

Mocht Trump dus af willen van Mueller, dan moet hij zijn onderminister zover krijgen de speciaal onderzoeker te ontslaan. "En als Rosenstein dat weigert, zal Trump hem op zijn beurt weer moeten ontslaan. Vervolgens moet hij iemand vinden en aanwijzen die wél bereid is dat te doen", zegt Petersen.

The Saturday Night Massacre

Dat zou een herhaling van de geschiedenis betekenen. "1973: daar doet de huidige situatie heel erg aan denken", zegt correspondent Arjen van der Horst. Hij doelt op de zogeheten The Saturday Night Massacre.

Op een zaterdagavond in oktober, 45 jaar terug, gaf president Nixon zijn minister van Justitie het bevel de speciaal aanklager in het Watergate-onderzoek te ontslaan. Dat weigerde de minister, net als zijn plaatsvervanger. Uiteindelijk was de 'nummer drie' pas bereid speciaal onderzoeker Archibald Cox de laan uit te sturen.

Maar Nixon slaagde er daarmee niet in het onderzoek stil te leggen: gedreven door de benoeming van een nieuwe aanklager en grote verontwaardiging vanuit zowel het Congres als de Amerikaanse bevolking werd het Watergate-onderzoek doorgezet. "Het bevel voor het ontslag van de speciaal aanklager bracht een kettingreactie teweeg die uiteindelijk leidde tot het opstappen van de president", zegt Van der Horst. "Het leidde Nixon's ondergang in."

Crisis en chaos

En dat is waarom Trump's advocaten en adviseurs al dagen op de president inpraten om hem ervan te weerhouden Mueller daadwerkelijk op straat te zetten. "Als Trump Mueller zal proberen te ontslaan bemoeit hij zich met onafhankelijk onderzoek. En dat is obstructie van de rechtsgang", zegt Amerika-expert Sara Polak van de Universiteit Leiden. "Dat weten zijn advocaten. Het betekent onvermijdelijk enorme politieke chaos."

Steeds meer Republikeinen waarschuwen hun onvoorspelbare president. Een poging Mueller te ontslaan kan tot een constitutionele crisis leiden zoals de VS die sinds Watergate niet meer gekend heeft. "Meneer de President, sla die weg niet in", twitterde senator Jeff Flake van Arizona. Volgens Flake is een afzettingsprocedure dan onontkoombaar. Ook senator Chuck Grassley van Iowa windt er geen doekjes om: "Het zou politieke zelfmoord betekenen."

Sommige vooraanstaanden van de Republikeinse Partij proberen uit vrees een wet door het Congres te krijgen die Mueller moet beschermen. Daar wordt al langer aan gewerkt, maar uit angst voor een blunder van Trump, komt daar nu haast bij kijken. Er zou op z'n vroegst volgende week over een wetsvoorstel gestemd kunnen worden.

Stilzitten

Toch is een impeachment-procedure niet vanzelfsprekend als Mueller wordt ontslagen. Om die in gang te zetten is een gewone meerderheid in het Huis van Afgevaardigden nodig, en om een tot veroordeling te komen in de Senaat is een tweederdemeerderheid nodig. "Maar de Republikeinen hebben die beide kamers van het parlement stevig in hun greep", zegt Amerika-deskundige Polak. "En met de Congresverkiezingen in november aarzelen Republikeinen om tegen Trump op te staan."

Het advies van Polak en Petersen aan de president: wie geschoren wordt, moet stilzitten. "Het ontslag van Mueller zou alleen maar de schijn wekken dat hij het Rusland-onderzoek saboteert", zegt Petersen. "Capitol Hill zal er dan alleen maar meer op gebrand zijn het onderzoek door te zetten. Net als in 1973."