Alex van der Zwaan hoort vonnis in dossier-Mueller. Wie is hij?

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

In oktober 2016 pakt Richard Gates, nummer twee in het campagneteam van Donald Trump, de telefoon. Er is op dat moment nog maar een maand te gaan voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hij spreekt met de Nederlandse advocaat Alex van der Zwaan. Gates dringt er bij hem op aan om nog iemand te bellen die ze allebei kennen: een voormalige officier van de Russische militaire inlichtingendienst. Dat doet Van der Zwaan dan ook.

De gesprekken, e-mails en versleutelde app-berichten die de drie mannen uitwisselen in die periode zullen van groot belang blijken. Ruim een jaar na de verkiezingen, in november 2017, bekent de 33-jarige Alex van der Zwaan dat hij loog tegen onderzoekers van speciaal aanklager Robert Mueller over zijn communicatie met Gates en de Rus.

Vandaag heeft de Amerikaanse rechter het vonnis uitgesproken tegen de in Brussel geboren Nederlander. Hij is veroordeeld tot 30 dagen cel.

Druk op de afbeelding hierboven om in te zoomen of klik hier als je op desktop zit.

Van der Zwaans gesprekken met Gates en de Rus - in rechtbankdocumenten aangeduid als Persoon A - hadden te maken met de periode 2012-2014, toen de Nederlander als jurist bij de Wall Street-advocatenfirma Skadden Arps samenwerkte met Richard Gates en Paul Manafort. Deze twee traden toen op als lobbyisten en spindoctors van de pro-Russische Oekraïense oud-president Viktor Janoekovitsj.

Na de Maidan-revolutie in 2014, toen Janoekovitsj vluchtte naar Rusland, werd de oud-president onderzocht door de Oekraïense justitie voor het mogelijk illegaal vastzetten van zijn politieke rivale, Joelia Timosjenko.

Manafort en Gates lieten een rapport opstellen dat het tegendeel moest bewijzen en daar werkte Van der Zwaan aan mee. Manafort, Gates en Van der Zwaan probeerden deze werkzaamheden verborgen te houden en hebben daarmee waarschijnlijk de Oekraïense wet overtreden. Tijdens de gesprekken met Van der Zwaan in september en oktober 2016, waarschuwde Persoon A er onder meer voor dat dit feit naar buiten dreigde te komen, met alle gevolgen van dien.

Privéscholen

Alex van der Zwaan is Nederlandse staatsburger, maar heeft nooit in Nederland gewoond. Hij is de zoon van de Nederlandse ingenieur Rolf van der Zwaan en de Russische Ludmilla Oleolenko, die in 1976 uit de Sovjet-Unie vluchtte en zich in België vestigde. Alex groeide op in Brussel, ging naar privéscholen en studeerde rechten aan het prestigieuze King's College in Londen. Hij spreekt vloeiend Russisch, Frans en Engels en leek tegen die achtergrond bestemd voor een glansrijke carrière.

Het begon inderdaad goed. Direct na zijn studie werd hij aangenomen door het Londense kantoor van Skadden Arps, waar veel Russische oligarchen in het klantenbestand staan. Van der Zwaans Russisch kwam goed van pas, maar bracht hem dus ook in contact met Paul Manafort en Richard Gates, die later de campagneleider en nummer twee van de campagne-Trump werden en nu centrale figuren zijn in het onderzoek van speciaal aanklager Mueller in de VS.

Druk op de afbeelding hierboven om in te zoomen of klik hier als je op desktop zit.

Van der Zwaans talenkennis speelde ongetwijfeld mee in zijn persoonlijk leven. In juni 2017 trouwde hij met Eva Khan, die nu van hem in verwachting zou zijn. Haar vader is de Russische miljardair German Khan, die volgens de Amerikaanse regering nauwe banden onderhoudt met Vladimir Poetin en genoemd staat in het dossier-Steele, het geruchtmakende document over de vermeende Trump-Rusland-connectie dat door de voormalige Britse spion Christopher Steele is opgesteld.

Volgens auteur Mark Hollingsworth is German Khan "een van de meest agressieve oligarchen, zelfs volgens Russische maatstaven". Hij staat bekend om zijn verzameling vuurwapens en zijn vermogen van 7,5 miljard euro. De bruiloft tussen zijn dochter en Alex van der Zwaan, op een lommerrijk landgoed in Londen, duurde drie dagen.

German Khan is ook een van de eigenaren van Alfa Bank, die in de VS veel media-aandacht kreeg omdat een server van de bank uitzonderlijk veel data bleek uit te wisselen met een geheime server in de Trump Tower. Alfa Bank verklaarde slachtoffer te zijn van een cyberaanval, en van een "poging door onbekenden om de illusie van contact te creëren tussen de dns-servers van Alfa Bank en die van Trump".

Ondanks alle publiciteit rond Alex van der Zwaan is het moeilijk om mensen te traceren die hem kennen en zich over hem willen uitlaten. De advocatenfirma Skadden Arps heeft hem ontslagen en zijn profielpagina van de site van de firma verwijderd. King's College in Londen heeft medewerkers gevraagd om niet in te gaan op vragen van journalisten.

Toch is de NOS erin geslaagd om oud-studiegenoten aan King's College te vinden die nog herinneringen aan Van der Zwaan overhouden. Die herinneringen zijn niet prettig. Kijk hier hoe een voormalige medestudent terugkijkt op haar studietijd met Van der Zwaan:

Carol van Buren is tegenwoordig staflid bij King's College en juridisch vertaler in Berlijn. Zij studeerde tegelijk met Van der Zwaan tussen 2004 en 2006. Volgens haar maakte hij veel denigrerende opmerkingen over medestudenten met een donkere huidskleur, over vrouwen, buitenlandse studenten en gehandicapten.

Van Buren, die destijds voorzitter was van een van de studieverenigingen, sprak hem daarop aan. "Hij zei tegen me: 'Jij bent niemand, ik ben Alex van der Zwaan. Ik ben Russisch en ik heb veel connecties. Ik kan met één telefoontje ervoor zorgen dat jij naar huis wordt gestuurd.' Ik heb hem aangegeven bij de leiding van King's College en hij moest zich verontschuldigen."

In het tweede jaar deed Van der Zwaan zelf een gooi naar de voorzitterschap van een van de studieverenigingen. Tijdens het tellen van de stemmen werd Van der Zwaan berispt voor "liegen over andere kandidaten tijdens de campagne en het intimideren van andere kandidaten en kiezers", aldus Van Buren. Hij moest tien stemmen inleveren maar werd alsnog nipt verkozen tot voorzitter.

De beweringen van Van Buren worden bevestigd door een andere oud-medestudent, Ewan McGaughey, die nu onderzoeker en docent is aan King's College. "Van der Zwaan was berucht. Het is een wonder dat hij voorzitter werd."

"Wat wij als rechtenopleiding de studenten willen meegeven is een besef van het belang van de rechtstaat, de democratie en wat het betekent om in een rechtvaardige maatschappij te leven", zei McGaughey. "Alles waar hij als student voor stond, wijst in dezelfde richting als zijn bekentenis. Een persoon die zich inzet om democratische instituties te ondermijnen. Ik vind het geen toeval dat iemand die als student zo naar was, nu een crimineel blijkt te zijn."

We hebben de advocaat van Alex van der Zwaan gevraagd om een reactie, tot dusver heeft hij niet gereageerd.