Van Tricky Dick tot Cambridge Analytica: vuil spel is van alle tijden

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Manipulatie, nepnieuws en verwarring zaaien onder Amerikaanse kiezers. De tactieken die het Britse databedrijf Cambridge Analytica inzette om president Trump aan zijn verkiezingsoverwinning te helpen, zijn niet nieuw. Dit soort trucjes zijn al eerder toegepast bij politieke campagnes in de Verenigde Staten.

De top van Cambridge Analytica schepte er zelf over op. Met behulp van persoonsgegevens van Facebook, verspreidden zij nepnieuws en zetten ze gebeurtenissen in scène om verwarring te zaaien en Trumps tegenstander Hillary Clinton te beschadigen. Ook een aantal Russen zou op deze manier te werk zijn gegaan.

In de jaren van president Richard 'Tricky Dick' Nixon en het Watergate-schandaal gebeurde hetzelfde. Maar nu zijn de hoofdrolspelers en de middelen die zij tot hun beschikking hebben anders. Ze gaan groter, commerciëler en internationaler te werk.

'Nieuwe definitie'

Cambridge Analytica (CA), waar de Britse privacywaakhond gisteren binnenviel, noemt zichzelf een specialist in campagnes en maakt op grote schaal gebruik van data. Op de website van het bedrijf staat het logo van Trumps succesvolle verkiezingscampagne trots afgebeeld. "Wij hebben het gebruik van data bij politieke campagnes een nieuwe definitie gegeven", schrijft CA.

De topmannen van het bedrijf vertelden voor een verborgen camera van de Britse televisiezender Channel 4 dat ze niet terugdeinzen voor het betalen van steekpenningen, spionage, het gebruiken van vervalste documenten en het inzetten van prostituees. Alles om het politieke proces te sturen. Als dat is waar het bedrijf op de website op doelt, dan heeft het bedrijf moderne campagnevoering inderdaad van een nieuwe betekenis voorzien.

Ook de Russen die worden verdacht van inmenging in de Amerikaanse verkiezingen, zouden vuil spel hebben gespeeld. Ze zouden nepnieuws hebben verspreid en nepactivisten hebben ingehuurd. Die zouden onrust hebben gestookt bij openbare gelegenheden. Het doel: Amerikanen tegen elkaar opzetten in felle discussies over immigratie, religie en rassenverhoudingen.

Het doet denken aan de politieke schandalen die begin jaren 70 het nieuws in de Verenigde Staten beheersten.

Spionage van Democraten

Juni 1972. Vijf inbrekers worden betrapt tijdens een inbraak in het Democratische partijkantoor in het Watergate-gebouw in Washington. De FBI ontdekt dat de geldstromen van de nogal amateuristische en slecht betaalde inbrekers leiden naar de machtige campagneorganisatie van president Nixon.

De inbraak blijkt onderdeel van een uitgebreide en langlopende geheime operatie om de Democratische partij te bespioneren en te ondermijnen. Het doel: de herverkiezing van Nixon garanderen. De betrokkenheid van het Witte Huis en pogingen van de president om het onderzoek te frustreren, veroorzaken een politieke crisis. Nixon treedt in 1974 af, kort voordat hij zou worden afgezet.

De activiteiten van Cambridge Analytica en de Russen, die door speciaal aanklager Mueller zijn aangeklaagd, vertonen opvallend veel overeenkomsten met details uit de zogenoemde dirty tricks-campagne van toenmalig president Nixon.

Vuil spel

The New York Times en Washington Post kwamen ten tijde van het Watergate-schandaal met de ene onthulling na de andere. Journalisten schreven over de dirty tricks die werden gebruikt om de Democratische campagne te verstoren.

Er zijn voorbeelden genoeg. Een persoonlijke assistent van president Nixon huurt tijdens de voorverkiezingen van 1972 ene Don Segretti in, een jonge advocaat uit Californië die al tijdens zijn studiejaren bekendstond om zijn studentikoze grappen. Segretti ziet een avontuurlijke klus wel zitten en omschrijft zijn taken met het woord ratfucking.

Segretti krijgt opdracht om de campagne van de populaire Democratische presidentskandidaat Edmund Muskie te ondermijnen. De Republikeinen zijn bang voor Muskie. Deze senator heeft grote overtuigingskracht en kan zowel jonge, linkse kiezers trekken als de veel grotere groep in het politieke midden.

Tijdens de voorverkiezingen gebeurt het ene na het andere vreemde incident. De uitkomsten van een belangrijk kiezersonderzoek verdwijnen uit een partijkantoor. Vertrouwelijke memo's van Muskie lekken uit naar de pers. Segretti doet het lijken alsof Muskie de top van zijn partij aanvalt door uit zijn naam kritische brieven te versturen aan partijleden.

Segretti zaait verwarring en angst onder kiezers. In de overwegend rijke, witte staat New Hampshire krijgen burgers 's nachts een telefoontje van iemand die zich voordoet als lid van een beweging genaamd 'Zwarte Activisten voor Muskie'. De beller belooft dat Muskie voor "gerechtigheid voor zwarte mensen" gaat zorgen. Het mysterieuze gesprek leidt tot onrust in een tijd van grote spanningen tussen wit en zwart.

Ook tijdens bijeenkomsten van andere Democratische kandidaten gebeuren rare dingen. Demonstranten die zich als Democraat voordoen, verspreiden pamfletten met een stempel van de Muskie-campagne en de slogan: 'If you liked Hitler, you'll love Muskie.' Anderen roepen dat Muskie voortaan alle witte kinderen naar zwarte scholen wil sturen.

Feestelijk diner

Andere trucs zijn onschuldiger en zouden ook bij een gemiddelde studentenvereniging niet misstaan. Zo worden voor een fondsenwervingsbijeenkomst in Washington, uitnodigingen naar Afrikaanse diplomaten verstuurd uit naam van Muskie. In de brief staat dat de diplomaten worden opgehaald met limousines en op een feestelijk diner kunnen rekenen.

De nietsvermoedende campagnewerkers krijgen vlak voor de bijeenkomst ineens een telefoontje van de ambassade van Niger. Of de limousines en het beloofde diner al klaarstaan? Het team van Muskie heeft geen idee waar het verzoek vandaan komt, maar regelt haastig vervoer en avondeten. Diplomaten kun je immers niet in de kou laten staan. Wie erachter zit, blijft onduidelijk.

De klap op de vuurpijl volgt twee weken voor de voorverkiezingen in New Hampshire. Een regionale krant publiceert een ingezonden brief waarin Muskie wordt beschuldigd van laatdunkende uitlatingen over zwarte kiezers en andere minderheden. Het leidt tot een stroom aan negatieve publiciteit over Muskie, die hem blijft achtervolgen.

De schrijver van de ingezonden brief blijkt later niet te bestaan, maar tegen die tijd heeft de tegenstander van Muskie de Democratische nominatie al gewonnen. Zoals gepland, zijn de Democraten zo verzwakt dat Nixon wordt herkozen.

Het is goedkoop en kinderlijk eenvoudig. En in sommige opzichten lijkt het sterk op de verdenkingen tegen Cambridge Analytica en de Russen. Belangrijk verschil tussen die twee: het Britse databedrijf geeft openlijk toe in opdracht van Trumps campagne te hebben gewerkt, maar er zijn nog geen concrete aanwijzingen dat team-Trump en de Russen samenwerkten.

Tegenover Channel 4 liet directeur Alexander Nix blijken dat Cambridge Analytica mikt op het destabiliseren, verzwakken en beschadigen van tegenstanders van hun politieke klanten. Het bedrijf zet ook oud-medewerkers van de inlichtingendiensten in voor klussen.

Beproefde methodes

Zowel Cambridge Analytica als de Russen zouden geregeld nepnieuws hebben verspreid om Hillary Clinton verdacht te maken. Een andere belangrijke tactiek, zowel tijdens partijbijeenkomsten als op sociale media, was de verschillen tussen Clinton-kiezers en de aanhang van mede-Democraat Bernie Sanders vergroten.

Het lijkt erop dat de strategie en tactieken die tegen Hillary Clinton zijn gebruikt, trucs uit de oude doos zijn. Tegenwoordig gaat er meer geld in om, en worden de trucs uitbesteed aan professionele, internationale spelers in plaats van amateurs die door de politieke partijorganisaties zelf zijn ingehuurd. Er lijkt zelfs een industrie te ontstaan die tegemoet komt aan de vraag naar klussers die vuile politieke taken willen uitvoeren.

Maar het strijdplan is hetzelfde als in 1972: speel in op de angst van de kiezer, bespioneer en verzwak de tegenpartij. En zorg vooral dat de opdrachtgever zijn handen kan wassen in onschuld.