Hoe in 1951 in 'Little Moscow' de gemeenteraad werd afgezet

Een "nucleaire maatregel" noemt staatssecretaris Knops het ingrijpen op Sint-Eustatius. Vandaag zal een regeringscommissaris de macht op het Bovenwindse Eiland overnemen. Het eilandbestuur wordt ontbonden en bestuurders uit hun functie gezet, omdat er volgens Knops sprake is van wetteloosheid, taakverwaarlozing en intimidatie. Het ingrijpen is uitzonderlijk, want het is sinds 1951 niet meer voorgekomen.

Destijds zette het eerste kabinet-Drees de gemeenteraad van het Groningse Finsterwolde buitenspel, nadat communisten er een meerderheid in de gemeenteraad hadden verkregen. "We moeten geen dictaturen hebben, noch van het raszuivere Germanendom, noch van het proletarische armendom", zei PvdA-Kamerlid Johan Scheps daarover.

En zo werd een klein Gronings dorp het toneel van een politiek machtsspel van wereldniveau.

Noordoost-Groningen is al lange tijd een links bolwerk als de Communistische Partij Nederland (CPN) in de jaren 30 populair wordt. "De meeste mensen waren er straat- en straatarm", vertelt politicoloog Marianne Braun in NOS Met het Oog op Morgen. Zij deed onderzoek naar de gebeurtenissen in het 'rode dorp' in de jaren dertig.

De dagloners en landarbeiders werkten in mensonterende omstandigheden. "Ze werkten bijvoorbeeld in de aanslibbingskust van de Dollard, waar ze tien uur lang moesten staan en geen moment pauze kregen."

De bittere armoede stond in schril contrast met een kleine groep met wie het extreem goed ging: de zogeheten herenboeren, die veel grond bezaten. "Deze 'dikke boeren' buitten de landarbeiders echt uit en vernederden ze. En de CPN kwam voor de arbeiders op", zegt Braun.

Boerderijen overgenomen, stakers worden gesteund

De tegenstellingen kwamen ook tot uitdrukking in de gemeenteraad: de herenboeren stemden op de partij Gemeentebelangen, de landarbeiders op de CPN. De communisten kregen na de verkiezingen van 1951 een meerderheid van zes van de elf zetels in handen, tot grote schrik van PvdA-burgemeester Tuin en de Gedeputeerde Staten van Groningen.

Het luidt het begin van groot politiek tumult in. Zo worden met de Woningverordeningswet rijke boeren uit hun boerderij gezet om er arme arbeiders te laten wonen. Een staking van seizoensarbeiders vormt de druppel. Aanleiding daarvoor is de verplichting ook op zaterdagmiddagen te gaan werken. De stakers worden ontslagen, maar ontvangen een uitkering van de communistische wethouders.

Dat ging Gedeputeerde Staten te ver: stakers moet je niet belonen. Ook politiek Den Haag begint zich te bemoeien met het 'Kremlin van Nederland', zoals de raad van Finsterwolde genoemd werd. Een wetsvoorstel om de gemeenteraad wegens wanbeleid buitenspel te zetten, lekt voortijdig uit.

Uiteindelijk wordt burgemeester Tuin als regeringscommissaris aangesteld om "het communistische gevaar" onder de duim te houden. "De gemeenteraad vergadert niet meer", valt er op een bordje te lezen.

De rigoureuze ingreep moet volgens Braun in het licht van de Koude Oorlog worden gezien. "Het is begin jaren vijftig: de Korea-oorlog is in volle gang, in de VS woedt een communistenjacht en overal dreigt het Rode Gevaar'", aldus de politicoloog.

Telegram voor Stalin

Het tumult in Groningen krijgt dan ook wereldwijd aandacht van de media. Zo noemt een Frans tijdschrift het dorpje een ville rouge en krijgt het in Time Magazine de bijnaam Little Moscow. Volgens het blad verwelkomen de CPN-wethouders een eventuele inval van de Sovjet-Unie "met open armen", en wordt er ieder jaar een telegram naar het Kremlin gestuurd om Stalins geboortedag te vieren.

Regeringscommissaris Tuin krijgt drie jaar de tijd om orde op zaken te stellen, maar aan de rode sympathieën heeft hij geen einde kunnen maken. Na de verkiezingen van 1954 wordt de CPN in Finsterwolde gewoon weer de grootste, maar de rust keert desondanks langzaam weer terug. Op meer diplomatieke wijze overleven de communistische politici in Noordoost-Groningen.

Of de ingreep op Sint-Eustatius wél effect zal hebben, moet de regeringscommissaris de komende tijd zien te bewijzen...