'Saudi-Arabië is op oorlogspad tegen Iran'

• Eline de Zeeuw

  redacteur Buitenland

Met Libanon als dreigend strijdtoneel krijgt het eeuwige gevecht om de macht in het Midden-Oosten een nieuwe dimensie. De spanningen tussen het soennitische Saudi-Arabië en de sjiitische aartsvijand Iran nemen met de dag toe.

Iran heeft de afgelopen jaren steeds meer invloed in de regio gekregen en Saudi-Arabië is er onder de 32-jarige kroonprins Mohammad bin Salman op gebrand om die opmars terug te draaien.

Saudi-Arabië

Kroonprins bin Salman is in eigen land bezig met een groot charmeoffensief door in rap tempo hervormingen door te voeren en hij laat tegelijkertijd in het Midden-Oosten zijn spierballen zien. "Saudi-Arabië is op oorlogspad tegen Iran", zegt Midden-Oosten deskundige Bertus Hendriks van Instituut Clingendael. "Het land ziet dat de macht van Teheran tot ver buiten de grenzen van Iran reikt. Het is bang de machtige positie te verliezen die het decennia lang had."

In twee brandhaarden strijden Saudi-Arabië en Iran op dit moment om uitbreiding van hun macht in het Midden-Oosten: Jemen en Syrië. Hoewel die landen het strijdtoneel zijn van rebellen en het Syrische leger, steunen de grootmachten ieder een kant in de conflicten. Zo vechten ze indirect met elkaar. Maar een directe confrontatie lijkt de afgelopen weken steeds dichterbij.

Jemen

In Jemen proberen Iran en Saudi-Arabië hun macht te consolideren. In 2014 grepen Houthi-rebellen in Jemen de macht van de overwegend soennitische regering van Al-Hadi. De Saudi's beschuldigen deze rebellen ervan marionetten van het Iraanse regime te zijn.

Vorige week vuurden de Houthi's, naar eigen zeggen als vergelding op de bombardementen die Saudi-Arabië al drie jaar op hen uitvoert, een raket af op de Saudische hoofdstad Riyad. Saudi-Arabië wees daarop gelijk met beschuldigende vinger naar Iran, dat de raket zou hebben geleverd. "Dit kan worden beschouwd als een oorlogsdaad", oordeelde kroonprins Mohammad bin Salman.

Tot groot ongenoegen van de Iraanse president Rohani. Iran steunt de rebellen in Jemen, maar ontkent dat het hen wapens levert. In een reactie zei Rohani dat de bombardementen de eigen schuld van de Saudiërs zijn.

Syrië

In Syrië wonen overwegend soennieten, president Assad is een alawiet. Dat is een afsplitsing van het sjiisme en daarom is hij een belangrijke bondgenoot van Iran. De laatste jaren heeft Iran veel geïnvesteerd in de steun aan Assad en zijn strijd tegen IS. Iran leverde militaire adviseurs, steunde sjiitische milities en leverde vliegtuigen vol met wapens.

Nu Assad aan de winnende hand is en het einde van IS in Syrië nabij is, vreest Saudi-Arabië dat Iran daar zijn positie verder verstevigt. Een vrees die het land deelt met Israël. "Israël, dat grenst aan Syrië, is bang dat Iran daar het machtsvacuüm zal vullen dat IS achterlaat", zegt Israël-correspondent Arlene Gelderblom.

Tegelijkertijd lijden de rebellengroepen die Saudi-Arabië in Syrië steunen, juist grote verliezen. Tot grote frustratie van het land. De Saudi's bombarderen mee in de internationale coalitie tegen IS en proberen Assad buitenspel te zetten.

Libanon

Libanon is een potentiële nieuwe brandhaard. Het land is op dezelfde manier verdeeld als Syrië: de regionale grootmachten hebben er een grote invloed. Tot nu toe hadden die landen er een belang bij om Libanon stabiel te houden. De compromis-regering van sjiieten, soennieten en christenen werd door zowel Saudi-Arabië als Iran gesteund.

Tot vorige week heerste er dan ook relatieve rust. Toen trad de soennitische premier van Libanon, Hariri, plotseling af tijdens een bezoek aan Saudi-Arabië. In een televisietoespraak zei hij voor zijn leven te vrezen, omdat de door Iran gesteunde Hezbollah-beweging het op hem gemunt zou hebben.

Dat ontkent Hezbollah stellig. Volgens leider Hassan Nasrallah heeft de regering in Riyad de premier van Libanon gedwongen af te treden door hem gevangen te nemen.

"Saudi-Arabië ziet mogelijkheden om Libanon te ontregelen", denkt Bertus Hendriks. "Het wil problemen creëren voor de sjiitische Hezbollah-beweging. Daarmee zal het ook Iran treffen."

'Geef het op'

Er wordt gevreesd voor escalatie. Ook VN-secretaris-generaal Antonio Guterres maakt zich zorgen: "Het is cruciaal dat er geen nieuw conflict in de regio ontstaat. Dat zou verwoestende consequenties kunnen hebben."

Hoe dan ook, aan de strijd tussen de twee machtsblokken lijkt voorlopig geen eind te komen. "Ik zie maar één oplossing", zegt Midden-Oostendeskundige Bertus Hendriks. "Saudi-Arabië en Iran moeten hun zero-sum game opgeven. De strijd waarbij de belangen van de landen lijnrecht tegenover elkaar staan. Ze moeten een manier vinden om naast elkaar te bestaan en de 'buurt' te verdelen. Een soort van 'koude' vrede."