Waarom grijpt Madrid zo hard in bij het referendum?

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Onderstaand filmpje geeft een duidelijk beeld van het referendum in Catalonië vandaag. De Spaanse politie heeft er alles aan gedaan om te voorkomen dat de Catalanen - in Madrileense ogen illegaal - stemmen over afscheiding van Spanje. Honderden mensen raakten daarbij gewond. Waarom treedt Madrid zo hard op?

Allereerst draait het natuurlijk om het bewaren van de Spaanse eenheid. Het referendum is door het Spaanse Constitutionele Hof verboden, zo herhaalde premier Rajoy vanavond nog een keer. Maar er speelt meer. Beide regeringen - de Spaanse en de Catalaanse - hebben ook nog een eigen politieke agenda.

"Eigenlijk is het heel duidelijk: de Catalaanse regering denkt alleen aan zichzelf en de Spaanse regering denkt alleen aan zichzelf. Ze denken alleen aan hun eigen achterban, niet aan het landsbelang", vertelt Eric Storm, docent Politieke Cultuur en Nationale Identiteit aan Universiteit Leiden.

Zeker de Spaanse premier Rajoy denkt aan zijn eigen achterban, legt Gijs Mulder, docent Spaanse taal en cultuur aan de Radboud Universiteit, uit. Daarom koos hij ervoor om de Spaanse politie vandaag zo hard te laten optreden. "Hij bedient zijn electoraat. Zij riepen hem op om hard in te grijpen en dat doet hij."

Een 'Trumpiaanse zet', aldus Mulder. Hij probeert zijn achterban te plezieren met grote gebaren. "Het is ontzettend stom, want veel andere mensen in het land staan hier niet achter. Zij spreken hier schande van." Zelf zal Rajoy zeggen dat hij geen keuze heeft, dat de wet gehandhaafd moet worden. "Maar het speelt ook mee dat hij zijn eigen kiezers tegemoet komt", zegt Mulder.

De Catalaanse regering had geen goed woord over voor het harde politie-optreden van vandaag. De Catalaanse regiopresident Carles Puigdemont: "Dit geeft een zeer slecht beeld van Spanje, een schande die we ons altijd zullen herinneren."

Madrid heeft inmiddels ook al gereageerd, vertelt correspondent Rop Zoutberg. "De regering in Madrid heeft gezegd: vergeet alles wat je vandaag hebt gezien, er is geen referendum geweest. Het was verboden." Het referendum is volgens Spaanse rechters ongrondwettelijk.

Ook stond de regering achter de Spaanse politie. "Ze hebben hun steun betuigd aan de agenten, een veer in hun kont gestoken."

In verschillende Spaanse steden gingen mensen de straat op om te laten zien dat ze tegen een afscheiding van Catalonië zijn. Ze willen de eenheid van het land bewaren. Viva Spanje! riepen de demonstranten in Madrid, maar ook in Barcelona:

Het verschil tussen het optreden van de Spaanse politie en de Catalaanse politie, allebei aangestuurd door de Spaanse overheid, was vandaag groot. "De Spaanse politie grijpt echt met harde hand in, terwijl de Catalaanse politie rustig aan doet. Ze kiezen voor een compleet andere aanpak. Bij het sluiten van de illegale stembureaus hebben zij rustig gevraagd om alles op te ruimen, terwijl de Spaanse politie binnenstormde", zegt Mulder.

"De Catalaanse politie heeft duidelijk aangegeven geen geweld te gebruiken, de Spaanse politie niet", bevestigt Storm.

Dat is duidelijk te zien op dit filmpje, waar emotioneel verscheurde Mossos kiezers beschermen - en in ruil daarvoor een knuffel krijgen:

De Catalaanse politie zal nu wel op zijn kop krijgen van de hogere landelijke politiemacht, vertelt Mulder. "In de grondwet staat dat de Spaanse regering 'de controle indien nodig mag overnemen' van de Catalaanse regering, en eigenlijk gebeurt dat nu al bij de politie. De Guardia Civil is eigenlijk de afgelopen 20 tot 30 jaar volledig afwezig geweest in het Catalaanse straatbeeld, ze stonden vooral bij de grens, en nu worden ze opeens ingezet. Dat is echt uniek."

Eigenlijk werd er al 6 jaar naar vandaag toegewerkt, zegt Storm. "Dit is het eerste echte serieuze referendum." In het verleden waren er ook al volksraadplegingen, maar die waren nooit zo serieus als het referendum van vandaag, zegt ook Mulder. "Dat waren de light-versies. Vandaag was het eindpunt van de routekaart die jaren geleden werd ingezet door de Catalaanse regering."

Dat is ook de reden waarom er vorige jaren niet zo hard werd ingegrepen. "Dit geweld door de Spaanse politie is nog nooit eerder vertoond. Er gebeuren vandaag unieke dingen in Spanje", zegt Mulder.

Niet alleen door het harde optreden krijgt de Spaanse regering een slechte naam. Ook de propagandaoorlog die de afgelopen dagen gevoerd is, zet Catalonië volgens de deskundigen in een positief daglicht. "Puigdemont heeft de propagandaoorlog overtuigend gewonnen. De beelden van de afgelopen dagen hebben ontzettend veel los gemaakt: vooral een negatief gevoel. Mensen buiten Spanje vragen zich af: waarom mogen die Catalanen niet stemmen?"

En dat terwijl de Spaanse regering ook gebruik maakte van propaganda. Een voorbeeld is een filmpje dat afgelopen week werd gedeeld door de grootste partij van Spanje, de Partido Popular. In het filmpje zijn allemaal videofragmenten van Catalanen achter elkaar gezet. "De fragmenten zijn uit het verband gerukt. Het is een montage van Catalanen die hun weerzin tegen Spanje uitspreken, maar het is aangedikt", vertelt Mulder.

Maar volgens Mulder is er, ondanks de pogingen van Madrid en terecht of niet, veel internationale steun voor de Catalaanse burger. "Mensen voelen sympathie."

Het harde optreden van de Spaanse politie en de negatieve reacties daarop, in combinatie met de propagandaoorlog, heeft de toon gezet voor de komende dagen, zegt Mulder. Dit was pas het begin. "Het was eigenlijk een spelletje blufpoker, dat nu gewonnen is door de Catalanen."

In principe heeft regiopresident Puigdemont in de beeldvorming gebluft met zijn referendum, zegt Mulder. "Vandaag heeft hij misschien verloren - want niet iedereen heeft kunnen stemmen. Dat vindt hij niet erg, want door de gevolgen van het referendum staat hij in het volgende potje toch op voorsprong. Hij heeft een sterke onderhandelingspositie gekregen."

Ook Storm denkt dat de chaos nu pas echt gaat beginnen. "Wat we de komende dagen kunnen verwachten? Nog meer chaos. De radicaal-nationalisten willen nu doorpakken. We kunnen stakingen verwachten, de bevolking die massaal de straat op zal gaan... Spanje zal er alles aan doen om de onafhankelijkheid te dwarsbomen."