VN-Veiligheidsraad: niet ideaal, maar geen alternatief

• Tomas Riemens

  redacteur Online

We zien het regelmatig in het nieuws: de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties die vergadert, sancties oplegt of een regime veroordeelt. Ondanks dit soort maatregelen woedt er nog steeds een conflict in Syrië en loopt de spanning rond Noord-Korea alleen maar verder op.

Het roept de vraag op wat de Veiligheidsraad nog kan uitrichten. Het hoogste orgaan van de Verenigde Naties lijkt een speelbal te zijn geworden van de wereldmachten Rusland, China en de Verenigde Staten. Als deze landen iets niet bevalt, spreken ze hun veto uit en komt er van echte actie niets terecht.

Toch is de Veiligheidsraad noodzakelijk voor internationale samenwerking, zegt diplomatiek deskundige Robert van de Roer. "Als we de Verenigde Naties vandaag zouden afschaffen, richten we die morgen opnieuw op."

De diplomatieke crisis rond Noord-Korea

De Veiligheidsraad is een van de weinige plekken waar de belangrijkste landen van de wereld met elkaar aan tafel zitten en met elkaar spreken. De dialoog is cruciaal, zeker in de diplomatieke crisis rond Noord-Korea en zijn kernwapenprogramma.

Maar ondanks al die gesprekken, blijven de landen verdeeld over de aanpak van de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un. VS-ambassadeur Haley zei begin deze maand nog dat het Witte Huis de "strengst mogelijke sancties" wilde instellen. Haar voorstellen: een olie-embargo en bevriezing van de tegoeden van belangrijke figuren in het regime.

Na tegenstand vanuit Rusland en met name China, kwam het zover niet. Doordat deze landen dreigden met hun veto, kwam de Veiligheidsraad niet verder dan een sterk afgezwakt compromis. Dat lijkt een slechte uitkomst, maar is het niet persé, zegt Van de Roer. "Dat de landen bereid zijn water bij de wijn te doen, laat zien dat ze nog naar elkaar luisteren en willen samenwerken."

Alleen is het de vraag of de, niet al te strenge sancties, iets uithalen. Uit een VN-rapport dat eerder deze maand uitlekte, blijkt dat ook mensen binnen de organisatie denken dat de maatregelen hun uitwerking missen. "De invoering van de sancties loopt zo ver achter dat het doel, het afbreken van het kernwapenprogramma, niet in zicht is", schrijven de rapporteurs.

Diplomatiek deskundige Van de Roer denkt dan ook dat de uitkomst van het overleg van de Veiligheidsraad vooral is bedoeld om tijd te winnen. "Door deze afgezwakte sancties blijft er ruimte voor diplomatie. De vraag is nu wie de leiding neemt. Een impasse zoals bij het conflict in Syrië ligt altijd op de loer."

De patstelling rond Syrië

Tijdens het conflict in Syrië stonden de VS en Rusland al regelmatig tegenover elkaar bij bijeenkomsten van de Veiligheidsraad. Een staakt-het-vuren, sancties tegen het gebruik van chemische wapens, het veroordelen van bombardementen op Aleppo. Al deze resoluties werden tegengehouden door Rusland.

Het land blokkeerde zeker acht VN-voorstellen en hield zo vrijwel iedere vorm van actie in de Veiligheidsraad tegen. Van de Roer: "Het conflict is daardoor eigenlijk alleen maar verder uit de hand gelopen."

Het Russische vetorecht verlamde de Veiligheidsraad en deed de discussie over hervormingen binnen de VN weer oplaaien. Alle lidstaten zijn het erover eens dat er iets moet veranderen, zegt Bibi van Ginkel van instituut Clingendael. Maar hoe precies, is niet duidelijk. "Er wordt gesproken over de afschaffing van het vetorecht en de benoeming van andere permanente leden."

De vijf vaste plekken in de Veiligheidsraad zijn verdeeld na de Tweede Wereldoorlog, maar de machtsverhoudingen zijn intussen veranderd. "Groot-Brittannië en Frankrijk gelden niet meer als politieke of militaire grootmachten", zegt Van de Roer.

Er gaan stemmen op om landen als Japan, India of Brazilië definitief in de raad op te nemen. "Alleen is het lastig kiezen door regionale concurrentie en geven de huidige permanente leden hun vetorecht niet zomaar op." En dus blijven de tegenstellingen binnen de Veiligheidsraad voorlopig onveranderd.

Duidelijke boodschap Myanmar

De belangen van de VS en China liggen minder ver uit elkaar als het om Myanmar gaat. Zweden en Groot-Brittannië hebben de Veiligheidsraad gevraagd om te overleggen over vervolging van de Rohingya-minderheid. De VN ziet dat als een "schoolvoorbeeld van etnische zuivering."

Dat is een heel duidelijke boodschap, zegt Van Ginkel. "Het is klip en klaar dat de VN-landen er hetzelfde over denken." Volgens haar is er een goede kans dat de Veiligheidsraad actie onderneemt tegen de autoriteiten in Myanmar. "Dan zouden er zelfs VN-troepen naar het land gestuurd kunnen worden om de situatie in de gaten te houden."

De kans dat resoluties over de Rohingya worden tegengehouden is kleiner, omdat de wereldmachten allemaal willen dat het weer rustig wordt in Myanmar, denkt Van Ginkel. Mogelijk komt de Veiligheidsraad na de bijeenkomst van woensdag dan ook met duidelijke maatregelen.

Spotlight op Nederland

De Veiligheidsraad blijft namelijk hét podium om wereldpolitiek te bedrijven, zeggen allebei de deskundigen. "Daar is geen twijfel over mogelijk." Dat het Nederland is gelukt om in 2018 een tijdelijke plek te veroveren is dan ook belangrijk, vinden zij.

"Het biedt ons land de kans om onderwerpen op de agenda te zetten", zegt Van Ginkel. "Helemaal omdat Nederland ook nog een periode voorzitter is van de Veiligheidsraad. De spotlight staat dan echt even op de Nederlandse vertegenwoordigers, andere landen willen met jou praten."

Om mee te spelen op het internationale toneel, is een stem in de Veiligheidsraad erg belangrijk, vindt ook Van de Roer. "Daar kan Nederland met goede standpunten invloed uitoefenen, zowel op korte als lange termijn. Dat de VN niet altijd met snelle actie kan komen, is een vaststaand feit."

"De Veiligheidsraad is soms aan de bal en staat soms buitenspel", zegt hij. "Het blijft een instrument in handen van de wereldmachten. Die bepalen hoe effectief het orgaan is. Maar hoe je het ook wendt of keert: er is geen beter alternatief voor internationale samenwerking."