'De dagen na de dood van Diana werd alles geregisseerd'
"31 augustus 1997, voor veel mensen in Groot-Brittannië zal dat een datum worden om nooit meer te vergeten", zo opende het NOS Achtuurjournaal op de dag van de dood van prinses Diana.
Die voorspelling komt uit.
Het is twintig jaar geleden dat Diana omkwam bij een auto-ongeluk, en al de hele zomer wordt zij in eigen land herdacht. Documentaires, krantenspecials, modespecials en tv-programma's buitelen over elkaar heen in hun pogingen het verhaal van Diana te vertellen.
Haar dood schokte de wereld. Ongekende, massale rouw. Een bloemenzee voor Buckingham Palace. Een wankelend Brits koningshuis.
En ook nu is Diana's invloed nog groot, merk ik als correspondent in Groot-Brittannië. Voor mij is haar dood een van de eerste grote nieuwsgebeurtenissen die ik me goed kan herinneren. Voor mijn tante, Tine van Houts, was het een van de grootste gebeurtenissen in haar carrière. Zij was hier namelijk toen correspondent voor de NOS.
Tine woont nog steeds in Londen en bij haar thuis kijken we de oude beelden terug. En zo wordt goed duidelijk wat de dood van Diana precies betekend heeft:
Honderdduizenden mensen kwamen naar Buckingham Palace en naar St. James's Palace om te rouwen om de omgekomen prinses. Huilend stond het Britse volk aan de hekken van de paleizen. "Dat was voor Groot-Brittannië heel ongewoon", vertelt Tine. "Het was het land van de stiff upperlip, je liet je emoties niet zien. Er is nog nooit zo'n massale publieke rouw geweest."
Ook tegenwoordig zijn nog veel Britten bezig met Diana. "De mensen praten nog altijd op dezelfde manier over haar. Het gekke van haar populariteit was, dat al die mensen die daar bloemen kwamen leggen haar absoluut niet kenden. Terwijl ze allemaal het gevoel hadden dat ze haar heel goed kenden. Dat gevoel hebben de Britten altijd gehouden."
In die dagen na de dood van Diana wankelde de monarchie.
Het volk rouwde, maar het koningshuis gaf geen krimp: ze bleven in hun kasteel in Schotland. De Queen sprak het volk niet toe, en ook de vlag ging niet halfstok op Buckingham Palace. Het maakte de Britten woedend. "In die dagen na de dood van Diana wankelde de monarchie", vindt Tine.
De kloof tussen het volk en het paleis was gigantisch: "Het Koninklijk Huis begreep er niets van. Waarom waren al die mensen zo boos? Waarom stonden ze huilend aan de poorten van het paleis? Niemand wist hoe het moest, en ze waren eigenlijk allemaal in paniek."
In scène gezet
Toenmalig premier Tony Blair startte een charmeoffensief, om de schade te beperken. De later verschenen dagboeken van zijn perschef, Alastair Campbell, geven een zeldzaam inkijkje, vindt Tine.
"Dan lees je hoe alles in die dagen in scène is gezet. Downing Street probeerde er zo voor te zorgen dat de koninklijke familie deze donkere dagen weer een beetje in harmonie met het volk kon doorbrengen."
Onder druk van premier Blair kwam de Queen uiteindelijk naar Londen en sprak het volk toe op tv.
"Ik herinner me die toespraak heel goed, hij was heel kort. Het was echt verschrikkelijk formeel. Een Amerikaanse collega beschreef het het beste: ze was net een ijsblokje dat een wanhopige poging deed om te smelten."
Ook de 12-jarige prins Harry en de 15-jarige prins William werden ingezet bij het charmeoffensief. Na terugkomst in Londen ontmoetten ze een enorme menigte rouwende Britten bij Buckingham Palace. Ongemakkelijk schudden de jongens de handen van het publiek, en bedankten ze hen voor hun steun.
"Als ik dat zie, dan denk ik meteen: waarom houdt prins Charles niet de hand van zijn jongste zoon vast? Harry staat daar een beetje achteraan, hij weet niet wat hij moet doen. Waarom loopt Charles niet met zijn armen om zijn kinderen heen?", zegt Tine. "Maar zo was hij zelf natuurlijk ook niet opgevoed. Voor de koninklijke familie was het heel moeilijk om op een natuurlijke manier het rouwende publiek tegemoet te treden."
Rouwstoet
Bij de begrafenis stonden een miljoen mensen langs de route. 2,5 miljard mensen volgden het op televisie. Ook daarin was alles strategie en de beeldvorming het belangrijkst, zegt Tine. "In eerste instantie zou de hele koninklijke familie bij de poorten van Buckingham Palace staan, terwijl de stoet met het lichaam van Diana aan hen voorbij zou trekken."
Maar de pr-adviseurs van het paleis besloten anders. "Het zou dan namelijk lijken alsof de koninklijke familie toekeek, in plaats van onderdeel te zijn van de rouwende menigte. Dat beeld zouden ze niet meer kunnen herstellen. En dus besloten ze dat de mannen van de familie in de stoet mee zouden lopen. Inclusief de twee jonge prinsen."
Vooral de beelden van William en Harry die achter de lijkwagen van hun moeder aanlopen staan bij veel mensen op hun netvlies gebrand. William zei onlangs dat het een van de moeilijkste dingen is geweest die hij ooit had gedaan. Harry meent dat "geen enkel kind zoiets gevraagd zou moeten worden".
William en Harry zijn veel meer op hun moeder gaan lijken.
De impact van Diana's dood dreunt nog steeds na, vindt Tine. "Ik had direct het idee dat dit een historische gebeurtenis was, dat het de geschiedenisboeken in zou gaan. En ook dat het een kentering zou betekenen in hoe de koninklijke familie zich gedroeg."
Het volk eiste meer menselijkheid, minder afstand tussen het volk en het paleis. Dat lukt soms, met horten en stoten. Vooral de oudere royals hebben er moeite mee. "Er zijn een aantal kleine dingen veranderd. Je ziet de koningin bijvoorbeeld wat vaker op straat, wat vaker praten met gewone mensen."
De prinsen zijn een stuk minder stijf dan hun vader en hun oma. In de gesprekjes met het volk zijn ze op hun gemak, en maken ze grapjes. Er is een duidelijk verschil tussen de generaties, zegt Tine. "Je ziet dat William en Harry zich heel anders gedragen. Zij zijn veel meer op hun moeder gaan lijken."
Openhartig
Ook vertellen ze de laatste maanden openlijk over de problemen waar ze in hun privéleven mee te maken krijgen. Harry liet zich onlangs interviewen over zijn roerige jaren als twintiger, en geeft toe dat hij worstelt met zijn rol als royal.
Een paar weken geleden was er een zeer openhartige documentaire op de Britse tv waarin de twee prinsen vertellen over hun moeder.
Ze zeggen daarin dat ze nog altijd bezig zijn hun verdriet over Diana's dood te verwerken. "De manier waarop ze over haar praten, en de manier waarop ze praten over hoe moeilijk het voor hun was als kinderen, is echt heel bijzonder. Dat had je je twintig jaar geleden niet voor kunnen stellen, dat leden van het koningshuis over hun persoonlijke gevoelens praten."
Twee decennia na de dood van de prinses van het volk, is haar invloed duidelijker dan ooit, meent Tine. "Ze heeft de koninklijke familie de 20e, en misschien ook wel de 21e eeuw binnen gesleurd."
