Gaan we te ver in de strijd tegen terroristen? Ja, zeggen experts

• Tomas Riemens

  Redacteur

De Britse premier May is bereid mensenrechten aan de kant te schuiven in de strijd tegen terrorisme. Ze wil extremisten sneller oppakken en terreurverdachten langer vasthouden. Daarmee volgt ze een Europese trend: ook in Duitsland, België en Frankrijk zijn na aanslagen dat soort anti-terrorismemaatregelen ingevoerd.

Mensenrechtenorganisaties maken zich zorgen. Zij trokken de afgelopen maanden aan de bel over de situatie in Frankrijk en België. Deskundigen sluiten zich hierbij aan. "We bevinden ons in Europa op een hellend vlak", zegt terrorisme-expert Bibi van Ginkel van Instituut Clingendael.

Extra militairen, invallen, arrestaties, het uitzetten van verdachten en massasurveillance. Volgens Van Ginkel worden na iedere aanslag nieuwe wetten ingevoerd, zonder dat er goed naar de gevolgen is gekeken. "En Europa wordt daar als geheel niet veiliger door."

Groot-Brittannië: 'I'm not a muslim'

Als voorbeeld noemt ze de recente maatregel van de Britse autoriteiten om terreurverdachten hun nationaliteit af te pakken. "Als iemand daardoor stateloos wordt, is dat in strijd met het internationaal recht en je zadelt andere landen op met het probleem."

Ook de stop-and-search-regels, die een tijd terug veel werden ingezet in Groot-Brittannië, vallen in die categorie, zegt Van Ginkel. "Iedereen die er buitenlands uitziet kan worden gefouilleerd. Daarmee benadeel je bepaalde bevolkingsgroepen. Er waren zelfs Britten die daarom shirts aantrokken met de tekst: I'm not a muslim."

België: gewelddadige politie

In België werd na de aanslagen in Brussel een uitgebreid pakket aan anti-terrorismemaatregelen ingevoerd. In de grote steden liepen 1800 militairen op straat. Er waren door het hele land honderden invallen en tientallen arrestaties.

Daarbij gingen de autoriteiten vaak te ver, oordeelde mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) in november vorig jaar. Mensen kregen klappen, werden tegen auto's gesmakt of kregen verwensingen als 'smerige terrorist' naar hun hoofd.

Hoogleraar Brice de Ruyver van de Universiteit Gent begrijpt de bezorgdheid hierover. Toch is een harde aanpak nodig in de strijd tegen terroristen, zegt hij. "Terrorisme dwingt ons de grenzen van de rechtsstaat op te zoeken."

De Ruyver was veiligheidsadviseur onder de Belgische premier Guy Verhofstadt. Hij zegt dat de autoriteiten bij opsporingswerk niet altijd volgens het boekje kunnen handelen.

Daarnaast moeten de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vereniging volgens hem worden herzien. "Het is noodzakelijk om op te treden tegen mensen of groepen die oproepen tot terrorisme of dat verheerlijken, zoals bijvoorbeeld de extremistische groep Sharia4Belgium."

Volgens Van Ginkel bestaat het gevaar dat bepaalde bevolkingsgroepen daarbij extra hard worden aangepakt. De Ruyver zegt dat discriminatie nooit goed is. Wel waarschuwt hij ervoor dat extremisten de vrijheden van de rechtsstaat juist gebruiken om die te ondermijnen.

Frankrijk: blijvende noodtoestand

Maar het uitroepen van de noodtoestand, zoals na de aanslagen in Parijs in Frankrijk gebeurde, gaat ook De Ruyver te ver. "Ook nadat de noodtoestand was ingevoerd, zijn er nog aanslagen gepleegd. Maar de samenleving functioneert er niet meer op een normale manier."

In Frankrijk zijn na de aanslagen duizenden invallen gedaan zonder huiszoekingsbevel. Honderden verdachten werden opgepakt. Daarnaast zouden de Franse autoriteiten de noodtoestanden gebruiken om grote demonstraties te verstoren.

"Op die manier tast Frankrijk fundamentele vrijheden aan", zegt politiek socioloog Matthijs Rooduijn. "De rechtsstaat wordt steeds meer uitgehold." Bovendien wordt de noodtoestand keer op keer verlengd, omdat politici bang zijn dat hen anders wordt verweten dat ze de veiligheid niet serieus nemen.

Nederland: kortzichtige maatregelen

Ook Nederland heeft de neiging om bijvoorbeeld de inlichtingendiensten steeds meer bevoegdheid te geven, zegt Rooduijn. "Daar moet zeer voorzichtig mee om worden gesprongen, omdat de privacy van burgers in het geding kan komen."

En ook het afpakken van het Nederlands paspoort bij jihadisten is een kortzichtige maatregel, zegt terrorisme-expert Van Ginkel. "Een oerstom besluit, waarbij niet verder wordt gekeken dan de eigen grens."

Dat geldt volgens haar ook voor veel maatregelen die in België en Frankrijk zijn genomen. Ze begrijpt de bezorgdheid over de uitspraken van May. "Het is leuk voor de bühne, maar we schieten er weinig mee op. En intussen hebben de mensenrechten het zwaar te verduren."