Optimisme en de EU (!) doen het goed in Duitsland en Frankrijk
Sinds de brexit en de verkiezing van Donald Trump wordt met spanning gekeken naar de verkiezingsstrijd in Frankrijk en Duitsland. In beide landen hadden - en hebben - rechts-populistische partijen de wind in de zeilen: het Front National in Frankrijk, de Alternative für Deutschland in Duitsland. De winst van Trump en de anti-EU-stem uit Groot-Brittannië kon hen een extra zetje geven, was de verwachting.
Maar medio februari is een heel andere trend zichtbaar. In Duitsland is links vanuit het niets aan een opmars bezig. Na een decennium in de schaduw van bondskanselier Merkel, maakt de sociaal-democratische SPD met lijsttrekker Martin Schulz nu kans om de verkiezingen in september te winnen. In Frankrijk is de pro-Europese kandidaat Emmanuel Macron, met linkse trekjes, plotseling de grootste kanshebber op het presidentschap.
Wat is er gebeurd? Die vraag hebben we voorgelegd aan onze correspondenten in Frankrijk en Duitsland en aan Lars Rensmann, hoogleraar Europese Politiek en Maatschappij aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Allereerst: de signalen dat 'links' weer in trek is, staan los van de opkomst van rechts-populistische partijen in Europa. "De polarisering gaat onverminderd door", zegt Rensmann. "Je moet niet de illusie hebben dat die nu is gebroken of al voorbij is. Dat is iets waar we nog jaren mee te maken hebben."
'Onmiskenbare trend'
Toch spreekt Rensmann (46) van een onmiskenbare en verrassende trend. "We zien een tegenbeweging van aanhangers van kandidaten die voor een liberaal Europa staan. Schulz en Macron staan voor continuïteit", zegt hij. "Ze verspreiden enthousiasme en optimisme. Daarmee spreken ze een grote groep kiezers aan, vooral jongeren, die aan de ene kant teleurgesteld zijn in gevestigde partijen, maar zich ook niet aangetrokken voelen tot het Front National of de AfD."
In onzekere tijden kunnen politieke ontwikkelingen razendsnel gaan, zegt Rensmann. "Dan speelt persoonlijkheid vaak een grote rol. Schulz en Macron slagen erin om voor iets nieuws te staan en optimisme uit te stralen." Kiezers die daarvoor openstaan, zijn er altijd. "Onderschat niet dat de meerderheid van de mensen een liberaal en open Europa wil. De meerderheid is niet anti-Europees."
Hij is ook iemand die duidelijke taal kan spreken en de strijd aangaat met populisten.
Dat geldt met name voor Duitsland, het meest EU-gezinde land van Europa. De eurosceptische Alternative für Deutschland schommelt daar in peilingen rond de 12 procent: voor een Duitse nieuwe partij een hoge score, maar lang niet hoog genoeg om verkiezingen te winnen.
De nieuwe SPD-leider Schulz (61) heeft zijn partij binnen drie weken wel naar een niveau getild waar over verkiezingswinst kan worden nagedacht. "Schulz is echt de new kid on the block", zegt correspondent Jeroen Wollaars. "Hij mobiliseert mensen. Dat zie je ook aan de ledenaantallen van de SPD. Die stijgen snel." Ook veel niet-stemmers voelen zich aangetrokken tot de sociaal-democraat.
Schulz zat de laatste 23 jaar in het Europees Parlement: niet per se een voorwaarde voor populariteit. "Maar hij is ook iemand die duidelijke taal kan spreken en de strijd aangaat met populisten. Dat is iets dat veel mensen graag zien."
Merkel-moeheid
Mogelijk profiteert Schulz ook van 'Merkel-moeheid', zegt Wollaars. "Ik heb het gevoel dat die na twaalf jaar groter is dan gedacht. Merkel ziet er letterlijk moe uit, ze is inspiratieloos. Ze is altijd voor 'alternatiefloos' gehouden. Lang was dat ook zo, maar nu is daar dus ineens Schulz en zit Merkel in de verdediging. Schulz hoeft alleen maar stil te zitten en frisheid uit te stralen."
Zijn opmars staat dan ook niet automatisch voor een opleving van links, denkt onze correspondent. Daar komt bij dat nog maar moet blijken hoe blijvend het 'Schulz-effect' is. De Duitse verkiezingen zijn pas op 24 september. "En we weten nog helemaal niet waar hij bijvoorbeeld economisch voor staat."
Een vergelijkbare situatie is er in Frankrijk. Emmanuel Macron steeg daar in korte tijd van een stevige derde plaats in de peilingen naar een stevige tweede plaats. Voor hem staat nu alleen Marine Le Pen, de leider van het Front National. De kans is dus groot dat Le Pen en Macron de tweede ronde van de presidentsverkiezingen bereiken. Als dat gebeurt, zullen alle andere partijen Macron gaan steunen.
Hij is in alle opzichten vernieuwend.
Macron staat bekend als een sociaal-liberaal, zegt correspondent Frank Renout. "Maar hij zegt: ik ben niet links, ik ben niet rechts. En hij doet ook niet mee voor een bestaande politieke partij, maar met zijn eigen gloednieuwe beweging En Marche! Die combinatie van factoren leidt tot zijn succes." Ook dat Macron pas 39 is en nauwelijks regeerervaring heeft, draagt bij aan zijn populariteit. "Hij is in alle opzichten vernieuwend. Dat leidt tot een enorme nieuwsgierigheid naar de man Macron."
Een politicus als hij was er tot nu toe niet in Frankrijk, zegt Renout. "Je had altijd de socialisten op links en de conservatieven op rechts. Macron is nu in een gat gesprongen. Dat schijnt een grote groep kiezers aan te spreken."
Hoewel Macron zichzelf dus niet als echt links ziet, is hij wel pro-Europees en progressief. Daarmee is hij in alles een tegenpool van Le Pen. Maar aan haar populariteit kan Macron voorlopig niet tippen.
En ook bij de sociaal-liberale kandidaat zijn er nog vragen. Waar staat hij eigenlijk echt voor? "Een verkiezingsprogramma is er nog steeds niet", zegt Renout. Geheel op eigen kracht heeft Macron zijn goede plek in de peilingen ook niet bereikt. Hij schoof door naar de tweede plaats toen de centrumrechtse kandidaat François Fillon verstrikt raakte in een affaire.
De Franse presidentsverkiezingen zijn op 23 april, de beslissende ronde op 7 mei. Dan zal ook blijken wat precies het Trump-effect is. Hoogleraar Rensmann zegt dat het twee kanten op kan. "Het Trump-effect hoeft niet per se een duw in de rug te zijn voor rechts-populistische partijen. Het is ook dat je in het stemhokje laat zien in wat voor samenleving je wilt leven."
