Oorlogsfotograaf in Mosul: we zijn daar om mensen een stem te geven

Een spierwitte kat in de armen van een in nikab geklede vrouw. Een huilende vader die rouwt om zijn omgekomen zoon. Kinderen die onbevangen voetballen onder de rook van een brandend olieveld. Het zijn beelden die de afgelopen weken uit Mosul kwamen.

In het spoor van het Iraakse leger, dat bij de stad een offensief is begonnen, reist een leger aan journalisten mee. Een van hen is de Noorse AFP-fotograaf Odd Andersen. Zijn indrukwekkende opnamen van de frontlinie en uit Mosul waren veelvuldig te zien in de internationale media. De NOS sprak met deze oorlogsfotograaf.

"Het is belangrijk om het nieuws te verslaan, maar soms dekken foto's van soldaten en militaire uitrustingen niet de lading van angst en gevaar", zegt Andersen. De Noor werkt al dertig jaar als fotograaf in conflictgebieden. Hij focust zich op de mensen die lijden onder het geweld. "Die mensen moeten het verhaal vertellen. Het gaat om hun gezichten, hun emoties en hun angsten. Het is belangrijk dat hun stem wordt gehoord."

Vorige maand reisde Andersen met Iraakse troepen mee naar de frontlinie om de situatie rond het offensief op Mosul van dichtbij vast te leggen. Tijdens een van de gevechten kwam de 15-jarige Shafiq om het leven. De foto van een rouwende vader bij het lichaam van zijn dode zoon, ging de wereld over.

"We waren in een buitenwijk van Mosul toen we twee enorme knallen hoorden. We wisten meteen dat het mortiergranaten waren. We werden nieuwsgierig, omdat het echte gevecht eigenlijk op zo'n twee kilometer afstand plaatsvond. Al snel werden er slachtoffers binnengebracht. Het waren Shafiq en zijn jongere vriend Mohammed. Shafiq was op slag dood. Mohammed schreeuwde het uit, evenals zijn familieleden. Die waren gebroken."

De gebeurtenissen hadden grote impact op Andersen. "Er gaan veel emoties door je heen op zo'n moment: je bent bang, voelt empathie, je wordt boos. Maar ergens voel je je ook schuldig: 'godzijdank ben ik het niet'. En je hebt waarschijnlijk wel een goede foto gemaakt."

Ondanks een rollercoaster aan emoties probeerde Andersen zo gefocust mogelijk te blijven. "We zijn daar om mensen een stem te geven. Het gaat niet om jouw emoties, het gaat om die van de mensen die je fotografeert. Het is het enige dat ik voor ze kan doen."

Ook de foto van een groep voetballende jongens onder de rook van een brandend olieveld trok wereldwijd de aandacht. IS-strijders hadden de olievelden in brand gestoken om het oprukkende leger te hinderen. De kinderen ogen onbevangen, maar de achtergrond verraadt de schrijnende situatie waarin ze leven. Het leven is er namelijk allesbehalve normaal. De voetballertjes ademen al maanden zwarte rook in.

"Veel mensen in de omgeving kampen met gezondheidsproblemen door de rook", zegt Andersen. "De kinderen lieten hun handen aan mij zien. Die waren helemaal zwart van de rook. Maar kinderen zijn kinderen en ze spelen. Ze maken er het beste van, ze blijven toch wel voetballen."

Wat neem je mee als je op de vlucht slaat? Misschien wat kleding en wat persoonlijke bezittingen. Of je kat. Iets waar je waarschijnlijk niet meteen aan denkt bij vluchtelingen. "Je huisdier is onderdeel van je familie, dat neem je vanzelfsprekend mee", zegt Andersen. "Deze vrouw kwam met haar twee kinderen aan bij de Iraaks-Koerdische controlepost Shaqouli. Ze werden langs de kant van de weg gezet en gefouilleerd."

Iraakse militairen controleren streng op vrouwen in bedekkende kleding. IS stuurt geregeld vluchtelingen op pad met bomvesten of bommen in hun bagage. "Een militair vroeg de vrouw haar tas te openen en toen kwam er ineens een kat tevoorschijn. Lulu heet hij, Arabisch voor 'parel'. Ik dacht: het contrast is geweldig. De donkere nikab met de spierwitte kat. Ik wist meteen dat het een goede foto zou zijn."

"De kat is overigens niet per se het interessantste. Het is het beeld van vluchtende mensen die moeten leven onder deze omstandigheden. Dit soort elementen gebruik ik om het verhaal te vertellen."

Het werk van Andersen is niet zonder gevaar. In oktober kwam de Nederlandse oorlogsfotograaf Jeroen Oerlemans om het leven tijdens zijn werk in Libië. "Een groot verlies", zegt Andersen. "Niet alleen voor zijn familie, maar ook voor de mensen die op hem rekenden. Die via zijn verhalen een stem kregen."

Volgens Andersen is iedere oorlogsfotograaf zich bewust van de risico's. "Je moet de risico's accepteren, maar je probeert ze zo klein mogelijk te houden. Je doet geen onverantwoorde dingen. Je springt bijvoorbeeld niet tussen een gevecht om een foto te maken. Het is gevaarlijk. Maar je bent je daarvan bewust."