'Nederland verstrikt in ingewikkelde situatie' in zeeën rondom China

China en Nederland beschuldigen elkaar van provocaties in de Oost-Chinese Zee. Een Nederlands marineschip werd er vorige week gevolgd door Chinese gevechtsvliegtuigen. Defensie noemde dat "potentieel onveilig" en zei dat het schip in internationale wateren voer. Tot woede van Peking, dat het zeegebied opeist en dreigt met represailles als Den Haag de inzet in het gebied niet beperkt.

Vier vragen over de spanningen tussen de twee landen op zee:

Wat doet Nederland in de Oost-Chinese Zee?

Het Nederlandse marineschip Zr. Ms. Tromp is in de Oost-Chinese Zee ter ondersteuning van een maritiem samenwerkingsverband onder leiding van de VS. Samen met onder meer het Verenigd Koninkrijk, Zuid-Korea en Amerika ziet Nederland toe op handhaving van sancties tegen Noord-Korea. Die hebben de Verenigde Naties opgelegd vanwege het kernwapenprogramma van het land.

De strafmaatregelen tegen Noord-Korea bestaan grotendeels uit restricties voor de import en export van olie en wapens. China heeft hiermee ingestemd maar zou volgens een voormalig sanctie-expert van de VN niet al te happig zijn op strenge naleving. Als belangrijkste handelspartner en energieleverancier van Noord-Korea is China vaker verweten dat het toch stiekem olie levert. Het Chinese regime verwerpt die beschuldiging.

Waarom reageert China zo fel?

Fregat Tromp was betrokken bij "een provocatie ten oosten van Shanghai", zei het Chinese leger in een verklaring. Het land waarschuwt Nederland dat zulke acties "resoluut worden beantwoord". Ook betreurt Peking de "kwaadaardige woorden en daden van Nederland ten zeerste".

Hier is volgens experts sprake van een optelsom aan factoren. Peking zal zich door de Nederlandse verklaring gedwongen hebben gevoeld met een eigen versie van de gebeurtenissen te komen. Eerder reageerde China al in woord en daad op vergelijkbare patrouilles van de Australiërs en de Canadezen.

Ook speelt een belangrijke rol dat het Nederlandse schip op doorvaart naar de Oost-Chinese Zee de Straat van Taiwan doorkruiste. Dat ligt gevoelig, want China beschouwt dit als eigen gebied. Het zijn niet de enige wateren die de grootmacht opeist ten koste van het internationaal recht. Zo legde China eerder een uitspraak van het Arbitragehof in Den Haag naast zich neer toen het hof de Chinese claims in de Zuid-Chinese Zee onwettig verklaarde.

"China eist zeggenschap op over heel Taiwan en het water eromheen", zegt Meia Nouwens. Zij is expert op het gebied van China's leger en geopolitiek, verbonden aan denktank IISS in Londen. "Met de keuze van Nederland om door de Straat van Taiwan te varen, schaart het land zich bij een groep die China tegengas geeft in de regio."

Tromp-commandant Yvonne van Beusekom zei eerder dat Nederland zich sterk maakt voor de vrije doorvaart op handelsroutes die ook voor Nederland van groot belang zijn. "We varen daar waar het internationaal recht zegt dat er vrije doorgang mogelijk is."

Neemt Nederland een risico?

Een marineschip laten varen door de Straat van Taiwan en delen van de Oost-Chinese die China eenzijdig heeft opgeëist, is waarschijnlijk een bewust genomen risico, zegt China-deskundige Frans-Paul van der Putten (Clingendael). "Als relatieve buitenstaander raakt Nederland verstrikt in een heel ingewikkelde geopolitieke situatie." Hij doelt daarmee op de machtsstrijd tussen de VS en China in de wateren rondom de Oost-Aziatische grootmacht.

"Eén Nederlands fregat gaat het machtsevenwicht daar niet veranderen", vervolgt Van der Putten. Terwijl het marineschip in geval van een misrekening of escalatie wel direct betrokken kan raken, waarschuwt hij.

Het ministerie van Defensie verwijst desgevraagd naar eerder persberichten over de kwestie. Van der Putten: "Als de regering goed heeft nagedacht over de risico's, dan zou het goed moeten worden uitgelegd. Maar dat heb ik nog niet zien gebeuren."

China-kenner Nouwens erkent dat de missie niet zonder risico is, maar vindt dat Nederland een belangrijk signaal afgeeft tegen de groeiende militaire assertiviteit van Peking. "Nederland is nou eenmaal al verwikkeld in de geopolitieke strijd tussen het Westen en China." Ze verwijst naar opgelegde exportbeperkingen en waarschuwingen vanuit Nederlandse inlichtingendiensten voor Chinese inmenging.

Hoe gevaarlijk zijn de spanningen in deze wateren?

De afgelopen jaren zijn er talloze incidenten geweest met (marine)schepen in de regio. Van botsingen tussen Filipijnse en Chinese schepen tot afschrikking met militaire middelen, zoals drones, helikopters en straaljagers. Desondanks verwachten Nouwens en Van der Putten niet dat de situatie op korte termijn escaleert.

"Hoe meer de militaire activiteit groeit, hoe groter de kans op een misrekening of menselijke fout", zegt Nouwens. "Zoiets kan leiden tot een crisis, maar alle betrokken landen proberen dat te voorkomen." Partijen hebben onderling afspraken gemaakt die moeten dienen als vangnet, legt ze uit, zodat er snel kan worden gede-escaleerd.