Wouter van Dijke
Datajournalist NOSop3
Dennis Hoogeveen
redacteur NOSop3
Wouter van Dijke
Datajournalist NOSop3
Dennis Hoogeveen
redacteur NOSop3
Vapes kunnen indrukwekkende rookwolken produceren. Maar wat er precies ín die rook zit, weet niemand. De damp van vapes wordt namelijk niet getest. Dat bevestigt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die de regels voor vapes handhaaft, tegenover NOS op 3.
Er wordt niet getest omdat er geen wettelijke normen voor de vapedamp bestaan. "Dat is echt een gemis", zegt tabaksonderzoeker Esther Croes van het Trimbos-instituut. "Want ik denk dat het heel hard nodig is dat we wel bepalen welke e-sigaretten boven een bepaalde norm komen."
Op dit moment test de NVWA alleen de vloeistof en de verpakking van de vape. Daar zijn wel wettelijke normen voor. Maar bij het verhitten van de vapevloeistof kunnen allerlei schadelijke stoffen ontstaan, benadrukt Croes.
"Een bekend voorbeeld is dat uit het apparaat zelf heel kleine deeltjes zware metalen in de damp terecht kunnen komen. En die zware metalen zijn boven een bepaalde grens schadelijk voor heel veel orgaansystemen. Zeker ook voor kinderen, voor het opgroeiende brein, kan het voor verstoringen zorgen."
In urine van kinderen zijn lood, cadmium en uranium aangetroffen.
Ook Wanda de Kanter, longarts en voorzitter van Rookpreventie Jeugd maakt zich zorgen. "Wat we weten uit het buitenland is ernstig. In urine van kinderen is zelfs lood, cadmium en uranium aangetroffen."
Bij vapes die op Nederlandse scholen in beslag zijn genomen, werden allerlei gevaarlijke stoffen aangetroffen, ontdekte RTL Nieuws eerder dit jaar. Volgens De Kanter bevatten die vapes een "torenhoog" nicotinegehalte. Nicotine is naast verslavend ook schadelijk voor de gezondheid, vooral voor jongeren.
In dat onderzoek ging het veelal om illegale vapes. Maar ook van legaal verkochte vapes is de samenstelling van de damp onbekend.
Dat de vapedamp niet wordt gecontroleerd is opvallend. Voor veel andere aspecten van vapes zijn wél regels vastgesteld. Zo mogen ze niet verkocht worden aan minderjarigen en mag er geen reclame voor worden gemaakt.
Omdat vapes zeer populair zijn onder jongeren geldt er sinds 1 januari een verbod op smaakjes en is ook de online verkoop aan banden gelegd. Ook het nicotinegehalte is gereguleerd: een vape mag maximaal 2 milliliter vloeistof (e-liquid) bevatten, en in die vloeistof mag maximaal 20 milligram per milliliter nicotine zitten.
Elk jaar test de NVWA zo'n 100 á 150 vapes en e-liquids. In 2023 werd er 22 keer een vape aangetroffen met een te hoge nicotineconcentratie.
Wel regels voor sigaretten
Bij 'gewone' sigaretten zijn er wél normen voor de hoeveelheid schadelijke stoffen in de rook. "Het verschil is dat je bij een sigaret ongeveer weet hoe die gerookt wordt", legt Croes van het Trimbos-instituut uit.
"Een roker neemt gemiddeld dertien trekjes, we weten hoe diep iemand inademt, et cetera. Maar bij vapes is dat nog onduidelijk. Sommige gebruikers nemen af en toe één trekje, anderen meer, daar zit veel variatie in. Ook omdat de concentraties enorm verschillen. Dat maakt het niet makkelijk vergelijkbaar met een sigaret."
De meeste elektronische sigaretten bevatten bovendien een andere vorm van nicotine dan tabakssigaretten. Daardoor zijn ze makkelijker te roken. Ook wordt de nicotine sneller opgenomen.
"Niemand heeft het geld en de mankracht om zulke testen te doen of te handhaven", zegt longarts De Kanter. "Je moet zoveel variabelen testen. De makkelijkere optie zou zijn om alle wegwerp-e-sigaretten überhaupt te verbieden." Daar is recent een motie voor aangenomen in de Tweede Kamer.
In deze explainer legt NOS op 3 uit hoe de tabaksindustrie met vapes een nieuwe doelgroep aan zich bindt:
