Iedere zomer duikt-ie op: de drosophila melanogaster, beter bekend als de fruitvlieg. Niemand weet precies waar hij vandaan komt, maar dikke kans dat-ie ook bij jou rond de fruitschaal of vuilnisbak hangt. Maar hij is niet alleen irritant: hij lijkt ook erg op de mens. Daarom is de fruitvlieg heel handig in onderzoek naar allerlei ziektes zoals kanker, alzheimer en parkinson. Maar hoe kan het dat zo'n klein beestje zo'n groot verschil maakt in wetenschappelijk onderzoek?
"Het klinkt een beetje raar, maar de mens en fruitvlieg lijken veel op elkaar omdat we hetzelfde gebouwd zijn", vertelt Ody Sibon, hoogleraar celbiologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen. "Een fruitvlieg heeft net zoals een mens nieren, een darm en een hart. Maar ook de hersencellen van een fruitvlieg zijn bijna hetzelfde als die van de mens."
We gingen langs in het lab van Sibon om te kijken wat er zo bijzonder is aan de fruitvlieg:
De fruitvlieg is het ideale proefdier, niet alleen omdat hij genetisch zoveel op de mens lijkt. "Hij is ook erg goedkoop, want je kunt een groot aantal vliegen in een korte tijd kweken." Dat betekent dat onderzoekers voor dezelfde prijs grootschaliger onderzoek kunnen doen met de vlieg, dan met muizen of zelfs met menselijke proefpersonen.
En omdat je er zoveel kunt krijgen, kun je heel veel mogelijke oplossingen voor ziektes of erfelijke aandoeningen testen op fruitvliegen. "Ook leven de vliegen maar ongeveer 60 tot 90 dagen. Ze planten zich voort in zo'n 15 dagen. Dat betekent dat ze perfect zijn voor ouderdomsonderzoek of als je meerdere generaties nodig hebt voor je onderzoek."
Hoe werkt zo'n onderzoek?
Het onderzoek met de fruitvlieg begint bij het maken of kopen van een fruitvlieg op maat. "Ik kan een fruitvlieg designen zoals ik ze wil hebben. Bijvoorbeeld een die een bepaald menselijk eiwit aanmaakt of een genetische aandoening meedraagt, die mensen ook hebben."
Dat gebeurt met genetische modificatie. "Het dna van de vlieg wordt veranderd door het embryo van een fruitvlieg te injecteren met menselijk dna dat bijvoorbeeld alzheimer meedraagt. Een generatie later hebben de vliegen ook alzheimer. En omdat de nakomelingen van een fruitvlieg allemaal exacte kopieën zijn, kun je heel goed onderzoeken welke stoffen mogelijk helpen tegen alzheimer."
Onderzoek doen met fruitvliegen is niet nieuw, maar het is wel relatief jong in Nederland. "In Amerika wordt er veel meer onderzoek gedaan met de fruitvlieg. Al sinds het begin van de 20ste eeuw. In Nederland begint het pas de laatste jaren op te komen."
Ethische bezwaren
Inmiddels vervangt de fruitvlieg wereldwijd steeds meer de plek van muizen als gewild proefdier. Het is namelijk relatief lastig om onderzoek te doen met muizen, of andere grote proefdieren. Er zitten allerlei ethische bezwaren aan onderzoek met proefdieren, dus heb je een vergunning nodig voor onderzoek met muizen. Voor fruitvliegen hoeft dat niet.
Er is bovendien veel minder kritiek op onderzoek met fruitvliegen. Zo kunnen onderzoekers meer dingen proberen, kan er fundamenteel onderzoek gedaan worden en allerlei stoffen worden uitgeprobeerd in de jacht naar de oplossing voor een ziekte. "Ik kan bij wijze van spreken vandaag een proef bedenken, en die gelijk uitvoeren."
