Stel: je woont in Zweden en je wilt seks, dan moeten jij en je bedpartner er vanaf nu allebei van tevoren mee instemmen. Als de seks niet met expliciete of impliciete toestemming van twee kanten plaatsvindt, is het dwang, en dus verkrachting. Dit staat in een nieuwe clausule in de Zweedse wet.
Wat is de impact van deze 'sekswet' en hoe is het in Nederland en andere landen geregeld?
In eerste instantie interpreteerden mensen de nieuwe wet alsof je expliciet moet instemmen met het hebben van seks - dat je bij wijze van spreken op een formulier invult of je wel of niet wil. Het blijkt iets minder ver te gaan: het gaat om instemming in woorden of in daden.
In Zweden zorgt de nieuwe wet voor verwarring en zijn niet alle jongeren overtuigd dat het gaat werken. Matilda Olsson (18) woont in Karlstad (Zweden) en merkt dat vrienden er veel over discussiëren . "Mensen twijfelen of het verkrachting echt gaat voorkomen", vertelt ze in een telefonisch interview. "Je kunt alsnog gedwongen worden tot seks en dat valt moeilijk te bewijzen."
"Ook neemt niet iedereen de wet helemaal serieus, omdat er veel onduidelijkheid is over de handhaving", voegt Matilda eraan toe. Maar ze ziet het wel als een sterk signaal van de overheid. "Hiermee laten ze duidelijk zien dat verkrachting een belangrijk issue is. En ik hoop dat mensen hierdoor vooraf en tijdens de seks een betere inschatting maken of ze het echt wel willen."
In essentie gaat de discussie over wanneer iets juridisch gezien verkrachting is. In veel landen - ook in Nederland - moet er volgens de wet sprake zijn van aantoonbare dwang om van verkrachting te kunnen spreken. Wat nu in Zweden verandert, is dat ook seks zonder instemming verkrachting is.
Ook in bijvoorbeeld Engeland en België is niet zo lang geleden de definitie van verkrachting ruimer gemaakt, zegt Kai Lindenberg, hoogleraar strafrecht gespecialiseerd in zedenzaken. "Door de dwangeis los te laten is het makkelijker om in een zedenzaak tot een veroordeling te komen."
Maar dan nog is het lastig: wanneer is seks vrijwillig en wanneer onvrijwillig? En hoe bewijs je dat dan in de rechtszaal? Het gaat erom of de verdachte iets te verwijten valt. Had diegene signalen kunnen opvangen van onvrijwilligheid? Ook in de zaken die in België en Engeland speelden onder de nieuwe wetgeving, blijft dit een lastig punt.
Verdrag van Istanbul
Volgens Lindenberg was in veel landen de zedenwetgeving toe aan een update. Dat kwam in een stroomversnelling door een aantal incidenten. Zo laaide in Zweden de discussie op na een festival waar meerdere vrouwen werden aangerand en verkracht en werd er in Duitsland pas echt gesproken over een wetswijziging na de aanrandingen tijdens Nieuwjaarsnacht 2016 in Keulen.
"Ook in Nederland wordt de wet, die voor het laatst in de jaren 90 werd herzien, waarschijnlijk op punten aangepast. Het ministerie van Justitie en Veiligheid kijkt naar de mogelijkheden om seks zonder instemming strafbaar te stellen", zegt Lindenberg. Hij verwacht dat er rond de zomer een eerste voorstel ligt.
Nederland moest ook wel in actie komen. Samen met 46 andere landen maakten we hierover afspraken, vastgelegd in het Verdrag van Istanbul. Daarin staat bijvoorbeeld dat de wet betere bescherming moet bieden tegen seksueel geweld. "Een van de verplichtingen die daarbij hoort, is het strafbaar maken van seks zonder instemming", zegt Kai Lindenberg. "Dat kan op veel manieren en het is goed dat we hier zorgvuldig mee omgaan en niet overhaast een nieuwe wet erdoor drukken."
Mensen gaan niet met formulieren wapperen in de slaapkamer.
Lindenberg denkt dat uiteindelijk de soep in Zweden niet zo heet wordt gegeten zoals die in de media wordt opgediend - dat er dus expliciete toestemming gegeven moet worden. "Dat zou erg ver gaan en Zweedse juristen geven ook aan dat het ook om impliciete instemming gaat. Dat zou ook meer de realiteit weergeven van hoe seksuele toenadering werkt; mensen gaan niet met formulieren wapperen in de slaapkamer."
Een ander bijeffect kan ontstaan als de vrijwillige seks later in een ander daglicht komt te staan. "Met zo'n wet kan iemand die achteraf spijt heeft met succes aangifte doen, omdat er niet altijd duidelijke toestemming is gegeven. Bijvoorbeeld in het geval van een relatie die op een vervelende manier is stukgelopen."
In Nederland zitten op dit moment verschillende partijen met elkaar om de tafel om de wetswijziging goed vorm te geven en ongewenste bijeffecten zoveel mogelijk te voorkomen, terwijl de positie van het slachtoffer wel sterker wordt.