Hilde Bouwman en Jurjen IJsseldijk
Hilde Bouwman en Jurjen IJsseldijk
Misschien herken je het wel: als je je telefoon kwijt bent, maakt je hart een sprongetje. En als je hem aan het begin van de dag vergeet, mis je het liefst je trein of bus om dat ding toch nog even te halen.
De vraag is dan ook: waarom kunnen we zo lastig zonder? NOS op 3 legt uit waarom je telefoon je onder de duim heeft.
"Ik voel me schuldig over wat ik heb helpen bouwen", biechtte een oud-Facebook-manager eind vorig jaar op. Toen hij zo'n vijf jaar geleden begon aan een project om meer mensen Facebook te laten gebruiken, had hij niet voorzien welke gevolgen dat zou hebben.
Techbedrijven pompen miljarden in producten die ons bewust 'verslaafd' maken. Zelf zeggen ze liever dat ze 'gewoontes creëren'. Hoe dan ook: je telefoon beïnvloedt meer en meer van je dagelijks leven. En steeds meer deskundigen zijn geïnteresseerd in de mentale, fysieke en sociale gevolgen daarvan.
Als het niet tégen je is gezegd, dan heb je het vast weleens tegen een ander gezegd: 'jij bent echt verslaafd aan je telefoon.' Hoe terecht is die opmerking?
Je telefoon en je brein
Strikt psychiatrisch gezien zijn we niet verslaafd, legt hoogleraar verslavingszorg Wim van den Brink uit. "Veel op je telefoon zitten, valt niet onder die definitie van een verslaving, omdat er geen sprake is van lijdensdruk. Veel gebruik is vervelend, maar nog geen verslaving te noemen in de psychiatrische zin van het woord." In de psychiatrische wereld is wel de oproep gedaan meer onderzoek te doen naar dit type verslaving.
Zolang iets nog geen officiële verslaving is, vergoedt de verzekering een behandeling niet. Wel is in Zeist sinds vorige maand verslavingszorg-instelling Hervitas geopend, uitsluitend voor mensen met gedragsverslavingen. Dat zijn op dit moment nog gok- en gameverslaving, maar die verslavingen verschillen niet veel van afhankelijkheid van een smartphone, zegt behandelaar Bas Brons.
"We zien bij veel mensen die bij ons onder behandeling zijn dat ze ook niet goed zonder telefoon kunnen", zegt Brons. "Dat komt omdat ze sowieso al moeite hebben om impulsen te beheersen en dat ze de gedachte aan iets interessants op hun telefoon moeilijk kunnen weerstaan. Dat is ook het verschil met een middelenverslaving. Mensen zijn niet verslaafd aan een goedje, maar aan gedrag."
Je telefoon en je lichaam
Ook in de fysiotherapie valt de term telefoongebruik vaker, maar in een andere discussie. Van de ruim 400 fysiotherapeuten die NOS op 3 ernaar vroeg, geeft ongeveer een kwart aan dat zij wekelijks jonge mensen in hun praktijk zien met klachten die deels te wijten zijn aan telefoongebruik.
Raymond de Jong is praktijkhouder in Eindhoven: "Het probleem is alleen niet per se dat jonge mensen te veel op hun telefoon zitten. Ze bewegen over het algemeen te weinig. Daardoor verslapt het lichaam en blijft het niet fit. Met name dat gebrek aan gevarieerde beweging is het probleem en dat komt dus onder meer doordat er zo veel te beleven valt op dat telefoontje."
Maar om telefoongebruik per definitie als ongezond te bestempelen, gaat volgens fysiotherapeut en onderzoeker Bart van Buchem te ver. Houding blijkt bijvoorbeeld weinig met het ontwikkelen van nekpijn te maken te hebben. Inactiviteit en psychologische problemen zijn veel sterkere voorspellers van lichamelijke klachten. "Gelukkig zijn er inmiddels ook eindeloos veel gezondheidsapps beschikbaar die beweging stimuleren". Daar wordt bovendien veel onderzoek naar gedaan.
Je telefoon en je relaties
Onze telefoon is niet alleen van invloed op onze prestaties, ook op onze relaties, zegt socioloog Mariek vanden Abeele van de Universiteit Tilburg. "Er is al heel veel onderzoek gedaan naar de invloed van de manier waarop we in sociale omgevingen omgaan met onze telefoon."
"We weten dat een telefoon in een één-op-éen gesprek vrij snel op tafel komt, soms als hulpstuk tijdens dat gesprek, maar vaak ook niet. Degene met wie jij in gesprek bent, kan zich daardoor afgewezen voelen en ziet jou vervolgens als minder attent of zelfs onbeleefd."
Jonge mensen zijn daarin minder moeilijk dan ouderen, zegt Van den Abeele. "Dat komt vooral doordat jongeren allerlei tactieken hebben om eventuele schadelijke gevolgen minimaal te houden. Bijvoorbeeld door te benoemen dat ze hun telefoon even pakken, of soms de ander betrekken bij wat ze op die telefoon aan het doen zijn."
Je telefoon en je ontwikkeling
Hoewel de gevolgen nog lang niet duidelijk zijn, wordt al wel nagedacht over preventie. Hoogleraar klinische psychologie Jan Derksen werkt vanuit de Radboud Universiteit aan een plan om (toekomstige) ouders al te laten nadenken over 'schermtijd' voor hun kind.
"Uit onderzoek blijkt dat meer kinderen gedragsproblemen, depressies en andere emotionele problemen ontwikkelen", zegt hij. "Te veel schermtijd is daar een mogelijke oorzaak van. Als je als ouder al veel met je telefoon bezig bent, is de kans groter dat je kind dat ook gaat doen."
Derksen wil jonge ouders bewust maken van de rol die onder meer telefoons en sociale media spelen bij het opgroeien van een kind. Hij begint met jonge stellen in Nijmegen. Als zijn aanpak daar werkt, wil hij landelijk actie ondernemen.