Als wij aan de Italiaanse maffia denken, denken we aan één capo, het liefst met hese stem, die in een hechte familie aan de touwtjes trekt. Komt door films en series als The Godfather en The Sopranos. Maar het is 2018 en zo werkt het niet meer.
De afgelopen maanden werden veel maffialeden opgepakt. Vanmorgen nog werden 27 betrokkenen gearresteerd. Volgens een Nederlandse kenner lost dat maar weinig op: "Als je één iemand oppakt, neemt meteen een nieuwe generatie jongens en meisjes die plek in."
Minder Godfather, meer multinational
"Nog altijd is ons beeld van de maffia heel erg geromantiseerd", zegt Italië-expert Arthur Weststeijn, verbonden aan de Universiteit Utrecht. In werkelijkheid zijn de grote Italiaanse 'families' gigantische multinationals, die volledig met de Italiaanse samenleving zijn verweven.
Maar in het maffia-cliché zit wel een kern van waarheid. "Maffia-organisaties zijn vaak een hechte structuur van bloedbanden en vertrouwensbanden", zegt Weststeijn. "In het verleden kon je inderdaad zo een familieleider aanwijzen, nu zijn ze veel minder centralistisch."
Als de 'ndrangheta een bedrijf zou zijn, zou het een van de grootste multinationals zijn.
De cosa nostra, de Siciliaanse maffia, had in de jaren 90 nog wel zo'n Godfather-structuur. Daar komt ons beeld ook deels vandaan. "Salvatore 'Toto' Riina stond aan het hoofd, tot hij in 1993 werd opgepakt. Nu hebben verschillende families met verschillende hoofden samen de macht. De organisatie is dus meer een clan dan een familie."
Zo'n soort structuur zie je ook bij de twee andere grote 'clans': de camorra uit Napels, en de 'ndrangheta uit Calabrië. Volgens Weststeijn maken die twee nu de dienst uit. "Vooral de 'ndrangheta domineert de internationale georganiseerde misdaad: als het een bedrijf zou zijn, was het een van de grootste multinationals geweest."
Buiten Italië houdt de maffia zich vooral bezig met drugssmokkel, wapenhandel en mensensmokkel, in Italië zelf hebben leden bijna overal een vinger in de pap. "Dat zijn kleinere dingen als lokale ondernemers afpersen, maar ze zitten ook in landbouw, onroerend goed en het dumpen van chemisch afval. Je ziet vaak dat grote bouwprojecten nooit worden afgemaakt, omdat het geld in maffiazakken verdwijnt."
Door de migrantencrisis in Italië heeft de maffia er weer een nieuw verdienmodel bij. "Migranten uit Afrika worden vaak niet geregistreerd", zegt Weststeijn. "De maffia rekruteert in die groepen: ze zetten de mannen aan het werk in de landbouw. Vrouwen verdwijnen vaak in de prostitutie."
De grote families doen dit, maar ook kleinere groepen in het zuiden van Italië. "De landelijke regering staat daar heel zwak. Zo kunnen maffiagroeperingen dit soort ontwikkelingen naar hun hand zetten."
Politieke ambities
Soms maakt de maffia ook de overstap naar de politiek. "Er zijn wijken en dorpen waar maffiosi zijn geïnfiltreerd in de gemeenteraad", zegt Weststeijn. "Soms wordt dan de hele gemeenteraad ontslagen. Maar Silvio Berlusconi, kandidaat bij de landelijke verkiezingen, heeft ook mensen om zich heen die zelfs zijn veroordeeld om hun banden met de maffia."
En hoe meer de maffia verweven is met de politiek, des te lastiger het wordt om er tegen op te treden. "Het is vechten tegen de bierkaai. De maffia is een soort zevenkoppige draak: als je één kop afhakt, komen er weer twee voor in de plaats."