"Voor we deze video gaan beginnen: er is een hele handige app, dat zei ik in mijn vorige video ook al", vertelt YouTuber Gio. "Je kan die downloaden en dan kan je leuke dingen krijgen."
Krijgt deze YouTuber er nou geld voor om dit te zeggen, of niet?
Om die twijfel weg te nemen beloofde een groep YouTubers twee maanden geleden zich voortaan vrijwillig te houden aan de Social Code: regels die snel duidelijk moeten maken of een video reclame bevat. Maar houdt de groep zich er ook aan?
NOS op 3 checkte in honderden video's van die 31 YouTubers of de code werd genoemd. Conclusie: een deel van de YouTubers vermeldt de code, maar het merendeel alleen sporadisch of zelfs helemaal niet. Dat toont aan hoe lastig het is regels op te stellen die iedereen opvolgt.
Even terug naar het idee achter de Social Code: het Commissariaat voor de Media concludeerde vorig jaar dat driekwart van de populaire video's op YouTube sluikreclame bevatte. Televisie- en radioprogramma's en kranten krijgen daarvoor een boete, maar YouTubers niet. Het Europees parlement moet nog beslissen over nieuwe regels.
Er zijn YouTubers die al melden dat er reclame in hun video's zit, maar dat doet iedereen op zijn eigen manier: de één in de beschrijving, de ander in de video zelf. Daarom stelde de groep YouTubers samen met het Commissariaat voor de Media de Social Code op. Dat zijn duidelijke richtlijnen, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, zodat vooral voor kijkers duidelijk wordt wat nou reclame is.
Hoewel de regels dus niet bindend zijn, gaan ze verder dan die voor televisie. YouTubers moeten het bijvoorbeeld ook aangeven als ze dingen die ze laten zien zelf hebben gekocht. Mogelijk worden deze softe regels, over een tijdje omgezet in échte Nederlandse wetgeving.
Maar sinds de code is opgesteld, is het er niet per se duidelijker op geworden. Meer dan de helft van de aangesloten YouTubers past de code weinig of nooit toe. Een aantal laat ons weten dat ze de code alleen gebruiken als er sprake is van een betaalde samenwerking en niet als ze de producten kregen. Zo weet je als kijker dus nog niet of er sprake is van product placement.
Een voorbeeld: YouTuber Jiami (aangesloten bij de code) prijst in haar video tussen neus en lippen door een fiets aan. Onder haar video is geen vermelding te vinden, terwijl bij navraag blijkt dat het een deal is met een fietsenverkoper. In een reactie laat ze weten dat het om een foutje gaat en dat de video inmiddels is aangepast.
In het voorbeeld hierboven gaat het om gekregen producten, die volgens de code in de beschrijving vermeld moeten worden. Bij video's met een betaalde samenwerking zijn de regels nog strenger: die moet in de beschrijving en in de video zelf expliciet worden genoemd.
In meer de helft van de gecheckte YouTube-video's staat zo'n vermelding alleen in de omschrijving onder de video, vaak verstopt achter de 'lees meer'-knop. In de video's zelf wordt een betaalde samenwerking vaak niet nadrukkelijk genoemd. Niet geheel toevallig is dat precies hetgeen waar adverteerders niet de voorkeur aangeven.
En maakte YouTuber Gio in zijn video nou reclame voor de app? In zijn beschrijving gaf hij aan van niet, maar dat blijkt niet te kloppen. Het bedrijf zelf zegt juist dat ze wél een deal hebben met Gio. Daarmee zet hij dus zelfs een verkeerde melding onder zijn video.
Het bedrijf laat namens Gio weten dat het om een fout gaat en dat de YouTuber bij een eerdere video wel heeft gezegd dat het om reclame gaat. De beschrijving is inmiddels aangepast.
"De Social Code is inderdaad bedoeld voor bij alle video's", laat YouTuber Saske de Schepper, één van de initiatiefnemers van de code, in een reactie weten. "Maar de code is geen wetgeving en dus zijn YouTubers tot nu toe niets verplicht."
"Ik zie het liefst dat iedereen op dezelfde manier transparant is, maar uiteindelijk gaat het erom dat iedereen eerlijk is over betaalde reclame. Ik ben ervan overtuigd dat de zelfregulering werkt, maar voor elke ontwikkeling is tijd nodig. "
"Natuurlijk is het jammer dat nog niet iedereen zich op de juiste manier aan de code houdt", laat het Commissariaat voor de Media weten. "Maar we hebben bij het opstellen van de Social Code gezien dat de YouTubers gemotiveerd zijn om transparanter te zijn. We hebben er daarom vertrouwen in dat ze de toepassing van de code zullen verbeteren."
Het Commissariaat voor de Media is van plan om binnenkort de werking van de code te onderzoeken en te evalueren. "Dat zal uitwijzen waardoor het komt dat de Social Code nog niet in alle gevallen goed wordt toegepast."