De melodie van Frozen-hit Let it Go is 'schaamteloos gejat' uit Volar, een nummer van de Chileense zanger Jaime Ciero. Tenminste, dat zegt de zanger zelf. Hij klaagt dus iedereen aan die ook maar iets met het nummer te maken heeft gehad, waaronder Disney, en de zangeressen Demi Lovato en Idina Menzel.
Frozen kwam in 2013 uit, en Let it Go werd al meteen een internationale hit - ook in Chili. Waarom wachtte Ciero dan vier jaar voor hij naar de rechter stapte? "Het kan best zijn dat hij een sabbatical had, en onder een rots heeft geleefd", zegt muziekadvocaat Rob van Dongen. "Maar mogelijk heeft hij gewacht met een financiële reden."
Auteursrecht zit namelijk zo in elkaar: vanaf het moment dat je een nummer schrijft, bezit je tot zeventig jaar na je dood de auteursrechten. Zolang het auteursrecht geldt, mag in principe niemand jouw muziek gebruiken of imiteren zonder jouw toestemming of die van je nabestaanden - tenzij er een vergoeding wordt betaald.
Als iemand toch je auteursrechten schendt, kan je juridische stappen ondernemen. Geeft een rechter, jury of commissie je gelijk, dan moet de overtreder een schadevergoeding betalen. Hoe hoog die is, is onder meer afhankelijk van hoeveel de overtreder heeft verdiend met jouw intellectuele eigendom.
Een rechter moet beoordelen of het aannemelijk is dat je een nummer voor het eerst hoort.
Met andere woorden: soms loont het om wat langer te wachten met je aangifte. "Je hoeft niet meteen actie te ondernemen zodra een geval van plagiaat uitkomt", zegt Van Dongen. "Je kan nog een paar jaar wachten, tot bijvoorbeeld het aantal views op YouTube flink is opgelopen."
Dat neigt wel naar misbruik van je recht. "In principe moet je schadebeperkend te werk gaan: je moet dus eigenlijk voorkomen dat het schadebedrag oploopt. Een rechter moet dus oordelen of het aannemelijk is dat je het plagiërende nummer niet eerder hebt gehoord."
Er zijn ook gevallen waarbij een artiest later auteursrechten claimt door persoonlijke omstandigheden. "Het kan zomaar voorkomen dat een gefrustreerde toetsenist veertig jaar later de rechten voor een orgelpartij claimt, terwijl die specifieke rechten niet tijdens de opnames zijn vastgelegd. Als de onderlinge relatie tussen bandleden verandert, kunnen de rechtenclaims ook veranderen."
Een componist (of de nabestaande) kan dus wachten met een rechtszaak om meer geld te kunnen claimen. Maar zelfs als een rechtszaak meteen aangespannen wordt, kan het een paar jaar duren voor er iets uitkomt.
"De rechtszaak en het vonnis tegen Robin Thicke over Blurred Lines duurde bijvoorbeeld lang", zegt Van Dongen, Tussen het nummer en het vonnis zat twee jaar. "Maar daar waren de nabestaanden van Marvin Gaye meteen bij."
Duurt lang
"Een rechtszaak duurt om een aantal redenen heel lang. Vaak moet je in Nederland al minimaal een half jaar wachten voor er plek is bij de rechtbank, en de partijen moeten eerst schriftelijk hun verhaal doen. Dat duurt al lang. Daarna kunnen nog getuigenverhoren worden ingepland."
"Een rechter heeft natuurlijk ook wel oren aan zijn hoofd, maar is geen deskundige in de muziek. Hij of zij moet dus de rapporten van musicologen doornemen. Kijk dus niet raar op als het meer dan twee jaar duurt."
Daarom kiezen muzikanten vaak voor een schikking. "Dan vermijd je een langdurige rechtszaak", zegt van Dongen. "Ook al moet je de klager dan afkopen."
Buma in m'n zak
In Nederland komt het vaak niet tot een rechtszaak: Buma/Stemra, de belangenorganisatie voor Nederlandse muzikanten, heeft een eigen geschillencommissie, de Vaste Commissie Plagiaat (VCP). "Hierin zitten vijf musicologen en twee juristen met kennis van auteursrecht. Door die deskundigheid vinden artiesten het oordeel van de VCP vaak te rechtvaardigen, ook al verliezen ze", zegt Van Dongen.
Het is een relatief goedkope procedure: "Het kost maar 1362 euro om naar de commissie te stappen. Daarbij heb je heel snel een uitspraak: meestal is dat al binnen vier tot acht weken. Als de commissie bepaalt dat je plagiaat hebt gepleegd, krijg je geen inkomsten meer van Buma/Stemra voor dat nummer."